Nieuw-Guinee en de exploratie der "Meervlakte" De Aarde en haar Volken, 1918   By: J. W. Langeler

1913 1915.

door J. W. Langeler en L. A. C. M. Doorman.

Inleiding.

Nieuw Guinee, een der grootste eilanden van onzen aardbol, 24 × zoo groot als ons vaderland, werd ontdekt in 1545 door den Spaanschen reiziger Ynigo Ortiz de Retes. In de oude scheepsjournalen van Spanjaarden en Portugeezen komt de naam geregeld voor. Het is dan ook vrij zeker, dat, toen de Hollanders bezit namen van Indië, het bestaan van Nieuw Guinee hun niet onbekend was. Spoedig werden schepen derwaarts gezonden, teneinde te pogen handelsbetrekkingen aanteknoopen. Deze tochten hadden geen of weinig succes; onze oude zeevaarders hadden veel te lijden van vijandelijkheden der bevolking en de scheepsbemanningen werden gedecimeerd door de gevreesde "Papoesche ziekte." Aangezien er bovendien weinig voordeel te behalen was, werden deze tochten allengs gestaakt. In de tweede helft der 18e eeuw is het initiatief tot onderzoekingsreizen geheel in handen van Franschen en Engelschen en de namen van eenigen onder hen bleven tot heden aan de geografie van Nieuw Guinee verbonden als Kaap d'Urville, Maccluer golf e.d.

In 1828 werd door de Nederlandsche regeering de geheele West , ZW. , en Zuidkust tot 141° OL. verklaard tot haar territoor. Een bestuurszetel werd gevestigd, Fort du Bus; deze plaats werd in 1836 echter weder verlaten, daar men niet bestand was tegen het moordend klimaat. Ondanks dit, breidde onze Regeering in 1880 haar gezag nog verder uit, ditmaal over de geheele Noordkust tot aan de Humboldtbaai. Wat de Oostelijke helft betreft, in 1885 verdeelden Duitschland en Engeland deze in ongeveer gelijke deelen.

Bestuursvestiging in ons gebied had wederom plaats in 1898; toen werd Manokwari (Menukwari) de hoofdplaats van de afdeeling Noord Nieuw Guinee en Fakfak voor de afdeeling West en Zuid Nieuw Guinee.

Na 1912 was de indeeling als volgt;

Noord Nieuw Guinee, met bestuurszetel Manokwari, ressorteerend onder Ternate.

West Nieuw Guinee, met hoofdplaats Fakfak.

Zuid Nieuw Guinee, met Merauke; beide laatste afdeelingen ressorteerend onder de residentie Amboina.

Tot 1903 was hier betrekkelijk nog zeer weinig van land en volk bekend. In den loop der tijden slechts hadden de zeevaarders de kusten vrij behoorlijk in kaart gebracht; aan de zendelingen, die sinds 1855 op Nieuw Guinee hun vestigingen hadden, was het te danken, dat eenige van de onmiddellijk aan zee grenzende streken met hun bevolking meer nauwkeurig bekend werden.

Nu kwam in 1903 en volgende jaren een groote verandering. Wetenschappelijke genootschappen in Nederland gingen voor in het organiseeren van meer systematisch opgezette onderzoekingstochten en in 1907 volgde de Regeering met de oprichting van de "Militaire Exploratie detachementen voor Nieuw Guinee."

Van de eerstgenoemde, dus particuliere tochten vermelden wij:

1903. Expeditie Wichmann, exploreerende Humboldtbaai en omgeving.

1904 05. Expeditie tot het betreden der "eeuwige sneeuw", in 1623 door Jan Carstenz het eerst vanaf de Zuidkust gezien. Het doel werd niet bereikt.

1907. Eerste expeditie Lorentz; bereikte van uit de Noordrivier (Zuidkust) een hoogte van 2600 M.; bracht belangrijke verzamelingen mede.

1909 10. Tweede Lorentz expeditie; beklimmen van de helling van den Wilhelminatop en bereiken der sneeuwgrens op ± 4500 M.

1913. Expeditie Franssen Herderschee; bereikt de kruin van den Wilhelminatop; zag om de Noord een zwaar bergland van evenwijdige O.W. loopende ketenen; groote verzamelingen op allerlei gebied.