TRANSCRIBER'S NOTE: The Esperanto alphabet consists of 28 letters: the 26 letters of the English alphabet, but with "q", "w", "x" and "y" removed, and six accented letters added. The accented letters are "c", "g", "h", "j", and "s" (each with a circumflex accent), and "u" (with a breve accent). Since these accented letters are not included in the ASCII character set, some other means must be used to represent them. In this eBook, the accented letters are represented using ISO-8859-3 (Latin-3) encoding. At the time of the writing of the "Dua Libro," the time correlatives ("kiam," "tiam," "iam," "neniam," and "æiam") were spelled "kian," "tian," "ian," "nenian," and "æian" (respectively). These words had been changed to their modern forms by the time of publication of the "Aldono al la Dua Libro" (also included with this text). The original spellings have been preserved in this eBook. DUA LIBRO DE L' LINGVO INTERNACIA L.L. ZAMENHOF 1888 ANTAÝPAROLO. Elirante ankoraý unu fojon antaý la estimata publiko, mi sentas la devon antaý æio danki la legantan publikon por la viva kunsento, kiun øi montris por mia afero. La multaj promesoj, kiujn mi ricevas, kaj el kiuj tre granda parto estas subskribita "senkondiæe", la leteroj kun kuraøigoj aý konsiloj--æio tio æi montras al mi, ke mia profunda kredo je l' homaro min ne trompis. La bona genio de l' homaro vekiøis: de æiuj flankoj al la laboro æiuhoma venas amasoj, kiuj ordinare estas tiel maldiligentaj por æia nova afero; junaj kaj maljunaj, viroj kaj virinoj--rapidas porti ilian þtonon por la granda, grava kaj utilega konstruo. Vivu l' homaro, vivu la frateco de l' popoloj, vivu eterne! En mia unua verko mi diris, ke mian laboron mi prezentas je l' tempo de unu jaro al la juøo de l' tuta mondo; kian pasus la jaro, mi intencis eldoni libreton, en kiu estus analizitaj æiuj pensoj esprimitaj de l' publiko, kaj uzinte tiujn, kiuj efektive estus bonaj, mi donus al la lingvo la finan formon, kaj post tio æi oni jam povus komenci la eldonon de plenaj vortaroj, libroj, gazetoj kaj cetere, æar tian la lingvo jam estus trairinta la juøon de l' tuta mondo, kaj æiuj plej gravaj malbona¼oj, kiuj povus esti trovitaj en øi, æar en verko de _unu_ homo,--estus jam pli aý malpli forigitaj. Mi efektive intencis silenti en la daýro de tuta jaro. Sed de l' tago, kian eliris mia libreto, mi komencis ricevi multon da leteroj kun demandoj kaj kun petoj rapidigi l' aferon. Respondi je æiu letero aparte estas por mi ne eble, kaj tial mi decidis respondi publike je æiuj demandoj kaj proponoj, æar tiel unu respondo povas servi por multaj demandantoj. Æiuj respondoj faros unu libron, kiu prezentos daýrigon de l' unua libro, kiun mi eldonis. Sed se mi volus la respondojn je æiuj demandoj eldoni kune, en unu libro, mi devus tro longe atendigi miajn korespondantojn, dum tiu libro estos preta kaj eldonita,--tiom pli, ke konstante al mi venas novaj demandoj; tial mi decidis eldoni la libron kun la respondoj--per apartaj kajeroj, kiuj estos ellasataj en la daýro de la tuta jaro 1888 periode, kun intertempoj de æirkaý du monatoj de unu kajero øis la venonta. En tiuj æi kajeroj _æiuj_ demandoj estos responditaj; je l' fino de l' jaro 1888 eliros la lasta kajero, kaj la "Dua libro de l' lingvo internacia" estos finita. Ankoraý unu afero devigas min komenci la eldonon de l' kajeroj, pri kiuj mi parolis: malgraý l' intenco, kiun mi esprimis en mia unua verko, komenci la eldonon de libroj ne pli frue ol estos finita la juøo de l' publiko je l' lingvo proponita de mi,--de æiuj flankoj venas postuloj, ke mi kiom eble pli rapide eldonu ian libron en la lingvo internacia, ke la publiko povu koniøi tiun æi lingvon æiuflanke, øin ellerni pli rapide kaj uzi øin. La nombro de tiuj æi postuloj estas tiel granda, ke mi ne povas jam aýdi ilin silente. Eldonante la "Duan libron de l' lingvo internacia", skribitan jam en tiu æi lingvo, mi donos al la dezirantoj sufiæe da materialo por legi kaj la eblon tute bone ellerni la lingvon; esceptinte la tekston de l' libro, kiu jam per si mem prezentos materialon por legi, en la libro estos ankaý pecoj sistemaj, por lerni kaj ripeti. La tuta libro havos 5-6 kajerojn, en kiuj estos trovataj respondoj je _æiuj_ demandoj, kiuj tuþas la lingvon mem, øian konstruon, øian estontecon, kiel øin bone kaj fonde ellerni, kiel plej rapide kaj plej certe vastigi øian uzon en la mondo,--kaj cetere. Kian la lasta kajero de l' libro estos elirinta, tian por la leganto nenio jam estos ne klara: la societo tian konos la tutan animon de l' lingvo, øi tian havos _plenan_ vortaron kaj povos tute _libere_ uzi la lingvon por _æiaj celoj,_ kiel øi povas nun uzi æian riæan kaj prilaboritan vivantan lingvon. La dependo de la lingvo de l' volo aý de l' talento de mia propra persono aý de ia alia aparta persono aý personaro--tute foriøos. La lingvo tian estos tute preta en æiuj plej malgrandaj øiaj partoj. La persono de l' aýtoro tian tute foriros de la sceno kaj estos forgesita. Æu mi post tio ankoraý vivos, æu mi mortos, æu mi konservos la forton de mia korpo kaj animo, æu mi øin perdos,--l' afero tute ne dependos de tio, kiel la sorto de ia vivanta lingvo tute ne dependas de l' sorto de tiu æi aý tiu persono. Multaj kredeble balancas senkrede la kapon, legante miajn vortojn. Kiel tio estas ebla, ili diras, ke en la tempo de unu jaro la lingvo estus tute kaj plene preta, tiel ke øi ne bezonus pli la laboron de l' aýtoro? Ke tiel grandega afero, kiel la kreo kaj la enkonduko de lingvo tutmonda, en la tempo de unu jaro tiel maturiøus kaj fortiøus kaj ricevus tian klaran, neþanceleblan ordon, ke øi ne bezonus pli kondukanton! Sed mi esperas, ke jam post la dua aý la tria kajero la leganto vidos, ke mi ne fantazias. La leganto ne pensu, ke en la libro, kiun mi intencas eldoni, li vidos iajn mirinda¼ojn. Tiu, kiu kutimis estimi la aferojn ne laý ilia praktika signifo kaj efektiva indo, sed laý la mirindeco kaj nenatureco de ilia nasko, estos kredeble trompita en siaj esperoj, kian, legante mian libron, li renkontos en øi sole aferojn simplajn kaj naturajn. Sed la rezultatoj de tiuj æi simpla¼oj estos, kiel laý mia espero la leganto poste vidos kaj konfesos, ke post la fino de l' jaro _a_) la lingvo estos finita kaj preta tute kaj plene, tiom, ke øi tute ne bezonos pli la laboron de l' aýtoro, kaj, kiel æiu el la vivantaj lingvoj, øi fariøos tute sendependa de ia aparta persono. _b_) la lingvo estos pli aý malpli _senerara,_ æar øis tiu tempo øi jam estos trairinta la juøon de l' tuta mondo, kaj æiuj malbona¼oj, kiuj povus esti trovitaj en tiu æi laboro de _unu persono,_ estos forigitaj per la konsiloj de l' tuta mondo kune. Legante la unuajn kajerojn de mia libro, multaj kredeble restos ne kontentaj, æar ili eble tie ne trovos respondojn je l' demandoj, kiujn _ili_ sendis; kaj æar lia _propra_ demando en la okuloj de æiu estas la plej grava, multaj kredeble ekkrios: "Kio li parolas sole pri aferoj tute sensignifaj, kaj pri l' aferoj efektive gravaj li ne parolas eæ unu vorton!" La leganto oferu al mi iom da atendemo, æar øis la fino de l' jaro _æiuj_ estos kontentigitaj. Se en unu de l' unuaj kajeroj tiu aý alia demando estos jam þajne finita kaj liberigos la lokon por alia demando, tio tute ne devas pensigi, ke mi jam pli ne parolos pri øi. Æar pri multaj demandoj mi donos en la unuaj kajeroj sole mian _personan_ juøon, sed poste mi revenos al ili kaj donos la decidon _finan,_ ricevitan per la juøo de l' _publiko._ Pro la celoj de l' afero la libro ne estos unu sistema verko--øi estos simple mia interparolo kun l' amikoj de l' lingvo internacia. La kosto de æiu kajero estos 25 kopekoj. Kiu volas, ke mi sendu al li æiun venontan kajeron tuj, kian øi estos preta kaj eliros el la presejo, tiu sendu al mi la koston de l' venonta kajero tuj post la ricevo de l' antaýiranta. -------- Antaýe ol fini la antaýparolon, mi permesas al mi ripeti ankoraý la peton, kiun mi jam esprimis en mia unua verko: æiu pene juøu la aferon, proponitan de mi, kaj æiu montru al mi la erarojn, kiujn li trovis en øi, aý la plibonigojn, kiujn li povas proponi. Se la leganto ne povis ankoraý tute bone ekkoni mian aferon el mia unua libreto, tiu æi mia dua libro povigos lin post kelka tempo ekkoni øin tute kaj æiuflanke. Ke mia afero venu al dezirinda celo, estas necese ne sole, ke la mondo diru sian juøon pri tiu æi afero, sed ke mi _sciu_ la juøon de l' mondo kaj povu øin uzi por mia laboro. Dissendante mian unuan verkon al la redakcioj de l' gazetoj, mi petis ilin alsendi al mi tiun numeron de l' gazeto, en kiu estos kritiko de mia afero; sed bedaýrinde tre malmultaj plenumis mian peton, kaj sciiøi mem, kie, kian kaj kio estis parolata pri mia afero, estas por mi tute ne ebla. Tial mi petas la _legantojn_ de l' gazetoj sendi al mi la numerojn, en kiuj ili legis ion pri l' afero, proponita de mi, kaj jam antaýe mi esprimas al ili mian koran dankon. Mi petas øin ne por _mi_, sed pro l' _afero._ Fine, antaý la komenco de mia interparolo kun la amikoj de l' lingvo internacia, mi esprimas ankoraý unu fojon mian varmegan dankon al la publiko por la helpemo, kiun øi montris al mi; mi esperas, ke la kunsento de l' publiko ne malvarmiøos, sed konstante kaj senæese kreskos, kaj post tre mallonga tempo venos al celo la afero, je kiu laboras æiuj sferoj de l' homa societo. I. Antaý æio mi parolos kelkajn vortojn pri tiuj kritikoj, kiujn mi øis hodiaý aýdis aý legis, en gazetoj aý en leteroj al mi, kvankam mi devas antaýsciigi la leganton, ke tiu æi punkto estas en miaj okuloj tre grava kaj poste mi ankoraý parolos pri øi pli vaste. Mi ne volus fari ian premon sur la juøo de l' publiko, kaj mi volus, ke la mondo kreu mem sian decidon en la afero, kiun mi proponis. Sed kelkaj kritikoj estis tiel skribitaj, ke mi ne povas tute silenti pri ili. _a_) Unuj parolis pri l' aýtoro, anstataý paroli pri l' afero. Ili aý þutis komplimentojn al la aýtoro, rigardigis, kiom da malfacila laboro kredeble la afero min kostis, kaj, laýdante la _aýtoron,_ ili preskaý tute forgesis paroli pri l' utileco kaj la signifo de l' _afero_ kaj decidigi la publikon labori por øi; aliaj, ne trovante en mia verko la instruitan miksa¼on kaj la instruita-teorian filozofadon, kiujn ili kutimis renkonti en æia grava verko, timis, ke la pseýdonima aýtoro eble estas ne sufiæe instruita aý ne sufiæe merita, kaj ili timis esprimi decidan juøon, pli multe penante malkovri, kiu estas la pseýdonima aýtoro. Por igi la kritikistojn tute apartigi la _aferon_ de la _aýtoro,_ mi publike diras mem, ke mi ne estas multege instruita lingvisto, ke mi estas tute senmerita kaj ne konata en la mondo. Mi scias, ke mia konfeso malvarmigos multajn por la afero, sed mi volas, ke oni juøu ne l' aýtoron, sed la verkon. Se la verko estas bona, prenu øin; se øi estas malbona--¼etu øin. Per kia vojo mi venis al la kreo de mia lingvo kaj laý kiaj metodoj mi laboris,--mi ankoraý parolos, sed en unu de la _venontaj_ kajeroj; æar laý mi tiu æi demando estas por la publiko sen signifo: por la mondo estas gravaj sole la _rezultatoj._ _b_) Aliaj ekbrilis per senfinaj filozofadoj kaj skribis instruitajn artikulojn, tute ne pensinte kaj ne demandinte sin, æu ili parolas logike kaj afertuþante. Anstataý provi praktike (kion fari estas tre facile), æu la lingvo, proponita de mi, taýgas por internacia kompreniøo, æu øi efektive al æiu donas la eblon esti komprenata de personoj alinaciaj,--ili parolis pri la fiziologio kaj historio de l' lingvoj vivaj; anstataý provi per ilia propra orelo, æu mia lingvo estas bonsona aý ne,--ili teorie parolis pri leøoj de bonsoneco; anstataý analizi, æu mi bone kreis la vortaron kaj æu oni ne povus fari øin ankoraý pli komprenebla kaj pli praktika, ili diris, ke la vortaro devas esti farita el radikoj Sanskritaj aý el vortoj, prenitaj mikse el æiuj lingvoj de l' mondo. (La lingvo multe per tio æi _perdus,_ fariøinte tute ne komprenebla; sed kion øi _gajnus,_ esceptinte la sennecesan instruitan eksteron? tion æi ili tute forgesis sin demandi.) _c_) Aliaj skribis kritikon pri mia afero, eæ ne leginte bone mian malgrandan broþuron kaj eæ ne peninte kompreni la aferon. Tiel ekzemple la unuatempajn signetojn inter la partoj de l' vortoj ili tute ne komprenis, kaj skribante ekzemple "_ensong, oprinc, in, o, nmivid, is_" (anstataý: "_en sonø,o princ,in,o,n mi vid,is_"), ili rigardigis iliajn legantojn, "kiel malbonsona kaj nekomprenebla la lingvo estas"! La projekton de l' tutmonda voædono, kiu kun la efektiva kaj senkondiæa signifo de l' lingvo tute ne estas kunligita, kaj kiu estas proponita sole por tio, ke la lingvo pli rapide el _internacia_ fariøu _tutmonda,_--ili prenis por la plej grava kaj fonda parto de l' afero kaj komprenigis la legantojn, ke "æar dek milionoj adeptoj (!) nenian estos kolektitaj, tial la afero tute ne havas estontecon"! Kelkajn fojojn mi eæ legis longajn artikulojn pri mia afero, kie estis videble, ke la aýtoroj eæ ne vidis mian verkon. _æ_) Aliaj, anstataý paroli pri la utileco aý la senutileco de mia lingvo, donis sole sensencajn þercojn, kiuj de iliaj legantoj estis eble prenataj por kritiko, æar multaj legantoj propran juøon ne havas, kaj la plej malsaøaj þercoj je ia afero estas por ili sufiæa vidigo, ke la afero estas "ridinda" kaj taýgas por nenio. Mi ne deziras laýdon, mi volas, ke oni min helpu forigi la erarojn, kiujn mi faris, kaj ju la kritikoj de mia lingvo estas pli severaj, des pli danke mi ilin alprenas, se ili nur havas la celon montri al mi la erarojn de mia afero, ke mi ilin bonigu, sed ne ridi sen senco aý insulti sen kaýzo. Mi scias tre bone, ke la verko de _unu homo_ ne povas esti senerara, se tiu homo eæ estus la plej genia kaj multe pli instruita ol mi. Tial mi ne donis ankoraý al mia lingvo la finan formon; mi ne parolas: "jen la lingvo estas kreita kaj preta, tiel mi volas, tia øi estu kaj tia øi restu!" Æio bonigebla estos bonigata per la konsiloj de l' mondo. Mi ne volas esti _kreinto_ de l' lingvo, mi volas nur esti _iniciatoro._ Tio æi estu ankaý respondo al tiuj amikoj de l' lingvo internacia, kiuj estas neatendemaj kaj volus jam vidi librojn kaj gazetojn en la lingvo internacia, plenajn vortarojn, vortarojn nacia-internaciajn kaj cetere. Ne malfacile estus por mi kontentigi tiujn æi amikojn; sed ili ne forgesu, ke tio æi estus danøera por la afero mem, kiu estas tiel grava, ke estus nepardoneble faradi laý la propra decido de unu homo. Mi ne povas diri, ke la lingvo estas preta, øis øi estos trairinta la juøon de l' publiko. Unu jaro ne estas eterno, kaj tamen tiu æi jaro estas tre grava por l' afero. Tiel ankaý mi ne povas fari iajn þanøojn en la lingvo tuj post la ricevo de la konsiloj, se tiuj æi konsiloj eæ estus la plej seneraraj kaj venus de la plej kompetentaj personoj. En la daýro de la tuta jaro 1888 la lingvo restos _tute sen þanøo;_ sed kian la jaro estos finita, tian æiuj necesaj þanøoj, antaýe analizitaj kaj provitaj, estos publikigitaj, la lingvo ricevos la finan formon, kaj tian komencos øia plena funkciado. Juøante laý la konsiloj, kiuj estas senditaj al mi øis hodiaý, mi pensas, ke la lingvo kredeble estos þanøita tre malmulte, æar la plej granda parto de tiuj konsiloj estas ne praktika kaj kaýzita de ne sufiæa pripensado kaj provado de l' afero; sed diri, ke la lingvo tute ne estos þanøita, mi tamen ne povas. Cetere, æiuj proponoj, kiujn mi ricevas, kune kun mia juøo pri ili, estos prezentataj al la juøo de l' publiko aý de ia el la jam konataj instruitaj akademioj, se inter tiuj æi estos trovita unu, kiu volos preni tiun æi laboron. Se ia kompetenta akademio min sciigos, ke øi volas preni tiun æi laboron, mi tuj sendos al øi la tutan materialon, kiu estas æe mi, mi fordonos al øi la tutan aferon, mi foriros kun la plej granda øojo je eterne de l' sceno, kaj el aýtoro kaj iniciatoro mi fariøos simpla amiko de l' lingvo internacia, kiel æiu alia amiko. Se tamen nenia el la instruitaj akademioj volos preni mian aferon, tian mi daýrigos la publikigadon de l' proponoj, sendataj al mi, kaj laý mia propra pensado kaj laý la pensoj de l' publiko, sendataj al mi pri tiuj proponoj, mi mem antaý la fino de l' jaro decidos la finan formon de l' lingvo kaj mi sciigos, ke la lingvo estas preta. II. La nombro 10,000,000, pri kiu estas parolita en mia unua verko, þajnas al multaj absolute ne ricevebla. La plej granda parto de l' mondo efektive kredeble estos tiel senmova, ke øi de si mem ne donos voæon, malgraý ke la afero estas tiel grava kaj la laboro de l' voædono tiel malgrandega. Sed se l' amikoj de l' lingvo internacia, anstataý timegi la nombron, laboros por la afero kaj kolektos tiom voæojn, kiom ili povos, tian la necesa nombro da voæoj povas esti ricevita en la plej mallonga tempo. Kian mi proponis la voædonon, mi profunde kredis, ke pli frue aý pli malfrue 10,000,000 voæoj estos kolektitaj. La rezultatoj, kiuj sin montris øis hodiaý, ankoraý plifortigas mian kredon. Sed ni prenu, ke mi fantazias, ke mi eraras, ke mi tro multe esperas,--ke sur la tuta tero ne estos kolektita eæ unu miliono da voæoj . . . kion l' afero tian perdos? Kelkaj konsilas al mi, ke mi for¼etu la voædonon aý ke mi malgrandigu la nombron da postulataj voæoj øis unu miliono; "æar", ili diras, "danke la fantazian punkton de l' voædono, afero per si mem tiel utila, povas fari fiaskon." Sed kie, sinjoroj, vi prenis, ke la veno al celo de l' afero dependas de l' rezultatoj de la voædono? Tiuj, kiuj trovas, ke mia lingvo estas inda je lerno, sendas al mi promesojn senkondiæajn kaj lernas la lingvon sen ia atendo. Sendepende de l' iro de la voædono en tiu æi lingvo estos eldonataj libroj kaj gazetoj, kaj la afero sin movos antaýen. La voædonon mi proponis sole por tio, ke al la afero povu esti altiritaj per _unu fojo_ tutaj _amasoj_ da homoj, æar mi scias, ke preni ian laboron, eæ la plej malgrandan, ne æiu konsentos, sed helpi aferon tre utilan, kie estas postulata nek laboro, nek mono,--ne multaj malkonsentos, tiom pli, se troviøos memorigantoj. Mi ripetas: profunde mi kredas, ke pli frue aý pli malfrue 10,000,000 voæoj estos kolektitaj, kaj tiel je unu bela tago ni sciiøos, ke la lingvo internacia fariøis tutmonda; sed se eæ la nombro de l' voæoj nenian venus al dek milionoj,--la afero pro tio æi tute ne estos perdita. Kelkaj provis montri al mi, ke mia projekto de l' voædono estas _matematike_ ne ebla; tiel ekzemple unu faris jenan kalkulon: "se ni prenos, ke la enskribado de æiu promesanto okupos ne pli multe ol unu minuton, kaj vi, for¼etinte æian alian laboron, vin okupos sole je tiu æi afero, laborante sen ripozo 15 horojn æiutage,-- tian la pretigo de la libro de l' voæoj okupos 30 jarojn, kaj por eldoni øin vi bezonos la riæecon de Krezo!" La kalkulo þajne estas tute prava kaj povas timigi æiun,-- tamen se la skribinto de tiu æi kalkulo bone pensus pri øi, li tre facile ekvidus, ke tie æi estas sofismo, kaj se nur efektive estos alsenditaj dek milionoj promesoj, la libron de l' voædono oni povos pretigi kaj eldoni en kelkaj monatoj kaj sen iaj riæecoj de Krezo. Æar kiu diras, ke la tuta libro devas esti propramane skribita de unu persono? Ke æe æiu pli granda afero estas uzata _divido de laboro,_ la skribinto tute forgesis! Tiaj "timigaj" libroj estas eldonataj æiutage en granda nombro, kaj tio ne sole ne estas neebla, sed neniu eæ en tio vidas ion grandegan, mirindan. Se vi kolektos la numerojn de ia æiutaga gazeto por unu jaro, vi ricevos libron, kiu laý grandeco kaj kosto egalas la elirontan libron de l' voæoj, kaj laý la malfacileco de l' pretigo multe superas mian libron, de kiu la pretigo estas laboro pure me¶anika. Tiel æiujare en la mondo estas eldonataj miloj kaj dekmiloj da tiaj "neeblaj" libroj, kaj tamen neniu el la redaktoroj estas mirinda¼isto. Sinjoroj la kalkulantoj forgesis tiun simplan leøon, kiun ili povas vidi sur æiu paþo, ke tio, kio æe _unu_ homo postulas 30 jarojn, æe cent homoj okupos sole 4 monatojn, kaj tio, kio estas neebla por unu persono, estas ludilo por grupo da personoj. Al æiuj amikoj de l' lingvo internacia mi ripetas ankoraý mian peton: ne forgesu la promesojn kaj kolektu ilin kie kaj kiom vi povas. Multaj pensas, ke ili ne devas sendi promeson, æar "la aýtoro eæ scias, ke ili ellernos aý jam ellernis la lingvon"! Sed la promeso estas necesa ne por mi, sed por la statistiko. Se iu eæ skribis al mi kelkajn leterojn en la lingvo internacia, mi ne povas lin nomi internaciisto, øis li ne sendis al mi sian promeson. Ne diru, ke de unu aý kelkaj promesoj la grandega nombro ne pleniøos: æiu maro estas kreita de apartaj gutoj, kaj la plej granda nombro devas kaj povas esti ricevita el apartaj unuoj. Memoru, ke se eæ la esperata nombro estas ne ricevota, vi nenion perdas, sendante la promeson. III. La venontajn apartajn pecojn mi donas, ke la lernantoj povu ripeti praktike la regulojn de l' gramatiko internacia kaj kompreni bone la signifon kaj la uzon de l' sufiksoj kaj prefiksoj. 1. Amiko venis (= unu el la amikoj venis).--La amiko venis (= la konata amiko, aý la amiko, kiun oni atendis).--Donu al mi libron.--Donu al mi la libron, kiun vi promesis al mi.--Tiu æi øardeno estas amata loko de birdoj.--La fenestro estas amata loko de la birdoj (= niaj birdoj).--La vorto "la" estas nomata "artikulo"; øi estas uzata tian, kian ni parolas pri objektoj konataj. Anstataý "la" oni povas ankaý diri "l' ", se øi ne estos malbonsone.--Se iu ne komprenas bone la uzon de la artikulo, li povas _tute øin ne uzi,_ æar øi estas oportuna sed ne necesa. 2. Jen estas la patro.--Mi aýdas la voæon de la patro.--Mi ricevis donacon de la patro.--Diru al la patro, ke mi estas sana.--Ni iros al la patro.--Karolo aæetis por sia kuzino horloøeton kun tri montrantoj.--Ni vidas per la okuloj.--Rakontu al ni la nova¼ojn, kiujn vi aýdis pri niaj malfeliæaj fratoj.--De kiu vi øin aýdis?--Mi pensas pri la sorto de mia fratino, kaj mi kalkulas jam la minutojn øis nia revido.--Aýgusto estas bona, Mario estas pli bona ol Aýgusto, sed Ernestino estas la plej bona el æiuj miaj gefratoj.--La malgrandan filinon de mia najbaro mi amas ne malpli ol mian propran infanon; hodiaý mi aæetis por þi tre belan ludilon. 3. Sesdek minutoj faras unu horon, kaj dudek kvar horoj faras unu plentagon.--Mi loøas en la tria etaøo.--Hodiaý estas la dek kvina (tago) de Aprilo.--La dudeka de Februaro estas la kvindek unua tago de l' jaro.--Tiu æi rivero havas ducent naýdek kvar kilometrojn da longo.--Georgo Vaþingtono estis naskita la dudek duan Februaron (aý: je l' dudek dua Februaro) de l' jaro mil sepcent tridek dua.--Sendu al mi prunte dekduon da forketoj.--Tio æi okazis antaý cent jaroj.--Mi aæetis du þrankojn kaj pagis por ili cent frankojn.--Jen estas cento da pomoj.--En tiu æi lando loøas tri milionoj kristanoj (aý: da kristanoj).--Duobla fadeno estas pli forta ol unuobla.--De tiu tago mia amikeco al li duobliøis.--Kvaroble kvin estas dudek.--Kvar fojojn mi jam estis tie.--Duonon de tiu æi piro mi manøis, kvaronon mi donis al mia nevo, kaj la lastan kvaronon mi for¼etis.--Dudek unu estas tri seponoj de kvardek naý.--Kvinope ili tiris la keston kaj tamen ne povis øin altiri al la domo.--Se vi venos al li triope, li redonos, kion li prenis; æar unue li timos vian forton, kaj due li ne povos sin pravigi.--Al æiu el la laborantoj li donis po kvin dolarojn. 4. Mi vin ne komprenas, sinjoro.--Vi estas tre obstina, mia amiko.--Vi æiuj estas tro fieraj.--"Vi" ni diras egale al unu persono aý objekto kaj al multaj; tio æi estas farita pro oportuneco, æar, parolante kun iu, ni ofte ne scias, kiel diri al li: "vi" aý "ci" ("ci" signifas la duan personon de l' ununombro; sed tiu æi vorto estas trovata sole en la plena vortaro; en la lingvo mem øi preskaý nenian estas uzata).--La æapisto ne venos, æar li estas malsana; se venos lia edzino, donu al þi mian æapelon; se venos lia plej maljuna filo, vi povas ankaý øin doni al li; sed se venos lia malgranda infano, donu al øi nenion.--Jen estas la hundo, donu al øi oston, kaj voku la katinon, øi ricevos pecon da viando.--Mi amas min, æar æiu amas sin mem.--Vi estimas vin mem, sed aliaj vin ne estimas; mia frato estimas sin ne multe, sed aliaj lin tre estimas.--Montru al mi vian kalkulon.--Ili kondukis la kolegojn en sian loøejon, anstataý iri kun ili en ilian.--Oni diras, ke vi estas riæa. 5. Kial vi ne respondas al mi, kian mi vin demandas?--La patro skribas leteron, kaj la infanoj preparas siajn lecionojn.--Kion li babilas?--Li babiladas la tutan tagon.--Nia gasto kantis la æiukonatan romancon de N.--Mia onklo ekkantis kaj tuj æesis, sed mia frato kantadis la tutan vesperon.--Karolino æian obeadis la ordonojn de sia patrino, sed hodiaý þi ne obeis.--Kian mi venis al li, li tuj finis sian laboron.--Kian mi venis al li, li finadis sian laboron.--Vi ne malhelpis min, æar kian vi venis, mi estis jam finita mian laboron.--Li batalos, æar li ne dormos trankvile, øis li estos venkinta la malamikon.--Se mi nur estus sana, mi estus tute kontenta.--Se ili estus dirintaj la veron, ili ne estus nun punataj; nun ili konfesis æion, sed øi estis jam tro malfrue.--Johano, seræu mian krajonon.--Ni iru promeni, sinjoroj!--Li ne esperu pardonon!--Savu min, amikoj!--Mi lernas pentri kaj ludi gitaron.--Instruante, ni lernas.--La lernanto devas estimi la instruanton.--Libro instruanta estas tre utila.--Ne æiu instruanto estas instruisto.--Dio estas la kreinto kaj la reganto de l' mondo.--Ferminte la pordon, li komencis sin senvestigi.--La venonta gasto estas ankoraý en la vojo.--La elpelito malsatas jam la trian tagon.--Punata antaý la rompita poto, la kato eble komprenos la kaýzon de l' punado.--La konstruota domo kostos multon da mono.--Batate de la mastro, li ploris kaj ¼uris, ke li terure venøos.--En tiu æi lernejo la infanoj estas edukataj tre bone, æar la lernejestro sin okupas je sia afero kun amo.--Tio æi montras, ke via nepo estas ne bone edukita.--Dum en unu æambro la gastoj dancadis, en la dua æambro estis preparata la vespermanøo; kian la tablo estis preparita, oni invitis la gastojn al la tablo.--Kio estos hodiaý prezentata en la teatro?--Aýdu, infanoj! se vi estos prezentitaj al la generalo, salutu lin øentile.--La fraýlino, kiu estis edzinigota de mia frato, mortis, ne fariøinte ankoraý eæ lia fianæino.--La formojn kunmetitajn (ekzemple: mi faradas, mi estis farinta . . . kaj ceterajn)--oni devas uzi sole tian, kian la senco øin necese postulas. 6. La adverboj (evortoj), kiuj estas kreitaj el aliaj vortoj, finiøas je la litero "e"; æiuj aliaj adverboj ne havas konstantan finiøon kaj apartenas al la vortoj _simplaj._--Li estas severa juøanto, li juøas severe, sed juste.--Nun estas varme, sed la nokto kredeble estos tre malvarma.--Li estas tre riæa, kaj li donis al la malfeliæulo tro malmulte, æar li estas konata avarulo.--Kun tiu papero mi ekiris per grandaj paþoj al la komercisto; sed antaý la magazeno mi renkontis kaleþon, en kiu sidis riæe vestita sinjoro. Elirinte el la kaleþo kaj for¼etinte la pecon da cigaro, kiun li estis teninta inter la fingroj, li ekrigardis min tra siaj bluaj okulvitroj kaj diris sen ia antaýparolo: "ne, por vi mia magazeno estas fermita pro la malbonaj sciiga¼oj, kiujn mi ricevis pri vi de homoj kredindaj."--Mi eltrinkis tutan botelon da vino, kvankam øi ne tre plaæis al mi, æar la vino estis bona, sed la botelo estis de brando.--Oni diras, ke vi gajnis la grandan gajnon; se tio æi estas vera, mi vin gratulas.--Li diras, ke mi estus pli feliæa, se mi estus pli diligenta.--La mastro diris, ke mi foriru, æar se ne--li min elpelos per la hundoj.--Ho, kiel mi estas laca!--Fi, kia malkonvena esprimo!--Hura! vivu la reøo! 7. Vortoj kunmetitaj estas kreataj per simpla kunligado de simplaj vortoj; prenataj estas ordinare la puraj radikoj, sed, se la bonsoneco aý la klareco postulas, oni povas ankaý preni la tutan vorton, t.e. la radikon kune kun la finiøo.--La lingvo internacia esperas fariøi ian lingvo tutmonda.--La unutaga regado de tiu æi estro ne restis sen postsignoj.--Tio estas frukto de lia unuatempa verkado.--Ni matenmanøas æian je l' deka horo antaý tagmezo.--La pordokurtenoj de lia dormoæambro estas de flavruøa koloro.--Nenian insultu, ne parolinte kun la insultoto.--Metu la libron sur la tablon.--La libro jam estas sur la tablo.--Li eniris la æambron (aý en la æambron).--Æu vi estas kontenta je mia donaco?--Li ekdormis je eterne.--Þi estas la unua baletistino en nia teatro.--Kia me¶anikisto faris tiun æi maþinon?--Li estas direktoro en fabriko de tabako.--La politiko de nia ministro montras, ke li estas bona diplomatiisto.--La historio de la civilizado estas tre interesa.--Li korespondas telegrafe kun æiuj agentoj. 8. Kia granda brulo! kio brulas?--Ligno estas bona brula materialo.--La fera bastono estas brule varmega.--Iu venis; demandu lin, kiu li estas, kaj se li estas tiu, kiun mi atendas, sendu lin al mi; neniun alian mi hodiaý volas vidi . . . ne, mi decidis alie: sendu æiun, kiu ajn li estos.--Ian mi venis al li kaj mi trovis lin libera; tio æi min forte mirigis, æar kian ajn mi venas, li æian sidas super laboro, kaj li nenian estas libera.--Kiaj vortoj povas esti farataj el la vortoj: "ia", "ial", "ian", "ie", "iel", "ies", "io", "iom", "iu"?--La kioman fojon li jam ripetis sian rakonton?--Æu oni povas diri: helpi la fraton (anstataý: al la frato), obei la patron (anstataý: al la patro), ridi lian malsaøecon (anstataý: je lia malsaøeco), plori la perdon (anstataý: pro la perdo)? Jes; æar se la senco ne montras klare, kian prepozicion ni devas uzi, ni æian povas uzi la vorton "je", aý la akuzativon sen prepozicio. 9. Lia malbenado ne æesas; sed nenia el liaj malbenoj povas min iom malhelpi.--La hieraýa duhora pafado ne estis por mi tiel terura, kiel la du pafoj, kiujn mi aýdis hodiaý.--Li kuris sur la kampon.--Li kuradis øis li falis.--La lavistino alportis mian tola¼on: æemizojn, kolumojn, manumojn kaj viþilojn (oni nomas øin tola¼o, kvankam ne æio estas farita el tolo).--Anstataý vino li enverþis en mian glason ian malagrablan acida¼on, kaj tiun æi malklaran fluida¼on li devigis min eltrinki.--Ne æia bela¼o estas utila.--En la angulo kuþis amaso da malnova fera¼o.--Sinjoro N. estas senatano.--La vilaøano vendis al la komercisto centon da ovoj.--La nombro da kristanoj estas pli granda, ol la nombro da mahometanoj.--Ne æiu rusujano estas ruso.--Mi estas via kunlandano, æar mi ankaý estas italujano.--Ili venkos, æar ilia militistaro estas glora pro sia disciplino.--La hararo defalis de lia kapo, kaj mi vidis grandan senhara¼on, kiun li pro malvera honto æian tiel zorge kaþis. 10. Li promenadis, akompanata de siaj lernantoj.--Mi estas la zorganto de tiu æi infano, kaj øi estas mia zorgato.--Via kuracato estas mia konato.--Þi ofte sonøas mortintojn.--Plendito, kion vi povas diri por via praviøo?--Þi estas en la kvara monato de naskonteco.--La juøejo estis jam plena, kaj oni enkondukis la juøoton.--La parenco de mia edzo aý la edzo de mia parenco, estas mia boparenco.--La patro de mia edzino estas mia bopatro.--Mi estas la bofrato de Heleno, æar þi estas la edzino de mia frato; þi estas mia bofratino.--Karolo estas mia nepropra filo (aý duonfilo), æar mi estas la dua edzo de lia patrino.--Petro kaj Mario estas jam sufiæe maljunaj, tamen oni ankoraý vokas ilin Peæjo kaj Manjo.--Aýguæjo kaj Aýgunjo estas bonaj infanoj.--Disiru, sinjoroj, æar amase stari sur la strato estas malpermesita.--Li disþutis la alumetojn sur la tuta planko.--Via parolo estas por mi tute ne komprenebla.--Li rakontas aferon tute ne kredeblan.--Vi skribas tre nelegeble.--Vitro estas travidebla. 11. Mi miras la saøecon kaj la honestecon de tiu æi homo.--La leøeco de lia faro ne estas por mi malcerta, æar æio, kion li faras, estas tute leøa.--Vivu la frateco de l' popoloj.--Virino, kiu sin okupas je kudrado, estas nomata kudristino, kaj þia edzo estas nomata kudristinedzo.--Þi ne estas doktorino, sed nur doktoredzino.--Je l' deka horo vespere la kortisto fermas la pordegon de l' domo.--Mi ne povis ne ekplori, kian mi vidis, kiel la malriæegulo petegis la mastron de l' belega palaco pri peco da pano.--La legendoj rakontas pri grandeguloj, kiuj volis batali kun la dioj.--La vetero estis malbona, kaj mi malvarmumis; la kuracisto konsilis al mi iri en þvitbanejon.--Nia fidela servanto mortis en la malsanulejo.--Kun la libroj en la mano la infano iris en la lernejon.--Aýdinte tion æi, li ekploris.--Ekbruligu kandelon, æar estas jam mallume.--La tondro estis tiel forta, ke la vitroj de niaj fenestroj ektremis.--Malpacinte kun sia edzino, li eksedziøis je þi.--Li estas eksgeneralo; servinte en la militistaro tridek jarojn, li eksiøis.--Mia kolego estas tre kredema: li kredas æion, kion oni diras al li.--Eduardo estas tre ekkolerema kaj venøema, kaj lin ofendi estas danøere.--Estu laborema, þparema kaj singardema!--La religio diras, ke la animo estas nemortema, kvankam la korpo estas mortema. 12. La patro donacis al mi kolektujon, kaj li mem ¼etis en øin la unuan moneron.--Hieraý falis granda hajlo; æiu hajlero pezis pli ol kvindek gramojn.--La plej malgranda fajrero estas sufiæa por eksplodigi la pulvon.--Via regnestro estas reøo de Prusujo kaj imperiestro de Germanujo.--Se la þipestro ordonas, la þipanoj devas obei.--Starante sur la supro de l' monteto, kiu estas apud nia domo, li vidis la tutan æirkaýa¼on.--Sidante sur seøo, kaj tenante la piedojn sur benketo, li dormetis.--Tre plaæas al mi la blueta fumo de l' cigaro, kiun vi fumas.--Promenante sur la aleo, ni renkontis la gedoktorojn N., kiuj invitis nin al la balo, kiun ili hodiaý donas; ni iros kun plezuro, æar la gemastroj espereble zorgos, ke la gastoj bone pasigu la tempon.--Mi veturos hodiaý al miaj geonkloj.--Li pagis por la kokido tiom, kiom oni ne pagas eæ por koko.--La Napoleonidoj esperas ricevi la tronon de Francujo. 13. Ironte promeni, purigu vian veston.--La printempa suno fluidigis la neøon kaj la glacion.--Þi volas fianæigi mian fraton je þia fratino.--Dormigu la infanon.--La mizero kutimigis lin levi sin el la lito tre frue.--Pro la multaj malplezuroj li tute griziøis.--La nombro de l' amikoj de l' lingvo internacia pligrandiøas senæese.--Koniøinte je tiu æi nobla homo, mi tuj amikiøis je li.--Mirinda estas la historio de lia familio: la avo mortis je ia nekomprenebla malsano, havante la aøon de dudek naý jaroj; la avino mortigis sin mem en atako de malprudento; la patro elfalis el fenestro de tria etaøo kaj mortiøis; la patrino estis mortigita de þia propra servantino.--Æu la kandelo estis estingita, aý øi estingiøis mem?--La knabeto estas ruøigita de sia patrino, aý eble li ruøigis sin mem?--Ne, li ruøiøis de plezuro, æar li estas tre ruøiøema.--Sidigu la fraton, æar sidigi sin mem li ne volas; se li ne povas esti sidigata, submovu seøon sub liajn piedojn, kaj li kontraývole sidiøos.--Falinte de l' supro de l' arbo, li sidiøis sur la malsupran branæon. 14. Donu al mi kudrilon kaj fadenon, æar mi volas alkudri butonon al mia surtuto.--Rigardu, kiel la aglo batas kun la flugiloj!--Kovriloj povas esti por la vizaøo (vizaøkovriloj), por la litoj (litkovriloj) kaj cetere.--Prenu la fosilon kaj fosu tombon.--Mia onklino naskis filinon.--La bovo jelaboras la kampon, kaj la bovino donas lakton.--La patrino de mia patro estas mia avino.--Mi aýdis tion æi de kredindaj personoj.--Mi jam vidis æiujn vidinda¼ojn de via urbo.--Li estas senespere malsana, kaj savi lin povas nur ia mireginda¼o.--Li havas bonan koron, sed bedaýrinde li ne povas fari, kion li volas.--Varma fumo estas por mi malutila, tial mi æian fumas tra cigaringo.--Por ne piki la fingron æe l' kudrado, oni portas fingringon.--Mi perdis la þlosilon de mia þranko, kaj mi devis venigi þlosiliston.--Valter-Skot' estis glora verkisto.--La apotekisto estas helpanto de l' kuracisto.--La kuiristo malbonigis la tagmanøon.--La avo ne volis beni sian nepon, sed li ankaý lin ne malbenis.--Li ne sole ne helpis min en mia laboro, sed li ankoraý min malhelpis, kiom li povis.--La malsupra parto de tiu æi domo estas alie kolorita ol la supra.--Ne legu tiel mallaýte.--Malfermu la pordon! 15. Por via malkonfeso oni duobligos vian punon.--Mi foriras, kaj mi revenos post kvarono da horo.--Multope ni pli frue finos la laboron, ol unuope.--Kristo reviviøis.--Iru, sed ne revenu tro malfrue.--Cezaro transiris la Rubikonon.--Transportu la seøon de tie æi sur alian lokon.--Mi havas en mia plumujo du plumingojn sen plumoj.--Estante en la cigarejo, mi aæetis dek cigarojn; naý el ili mi metis en mian cigarujon kaj unu mi metis en mian cigaringon kaj ekfumis.--La arbo, sur kiu kreskas pomoj, estas nomata pomujo aý pomarbo; sed ne æia fruktujo estas arbo.--Hispanujo estas parto de Eýropo.--Mi estis infano, mi estis knabo, mi estis junulo, mi estis viro,--nun mi estas maljunulo.--Mi ne volas vane paroli kun tiu æi malsaøulo.--Se ni devas uzi ian sufikson, sed la senco ne montras al ni, kian sufikson ni devas preni,--ni uzas la sufikson "um".--Kiu ne plenumas sian promeson, estas malnoblulo.--Elirinte el varma æambro sur la malvarman korton, þi malvarmumis kaj malsaniøis. 16. La malnovaj popoloj estis tre gastamaj.--Li donas lecionojn de belskribado.--Li havas belajn vangharojn.--Tiu æi pano estas tre bongusta.--En mia skribtablo estas kvar tirkestoj.--La dek du monatoj de l' kristana jaro estas: Januaro, Februaro, Marto, Aprilo, Majo, Junio, Julio, Aýgusto, Septembro, Oktobro, Novembro, Decembro.--Diru al mi, mi petas, kioma horo nun estas.--Nun estas la tria horo, aý, pli certe, nun estas kvin minutoj post la tria horo.--Ne, sinjoro, vi eraras: nun estas kvarono de la kvara (horo).--Je l' kioma horo vi tagmanøas (tagmezmanøas)?--Ne æian egale: hodiaý ni tagmanøis je tri kvaronoj de l' kvara, kaj hieraý ni manøis akurate je l' tria horo.--Kian aøon vi havas?--Mi havas kvardek kvin jarojn.--Bonan tagon, sinjoro! Kiel vi fartas?--Pardonu, sinjoro, mi vin ne rekonas.--La venontan dimanæon mi veturos Hamburgon.--Kio vin interesas mia farado? ne miksu vin en malproprajn aferojn!--Æu vi ludas violonon?--Ne, mi ludas kartojn, sed por instrumentoj mi æian estis tro maldiligenta.--Mi ne loøas æe mia frato, mi loøas aparte; sed mia loøejo estas apud la lia.--Antaý tiu malgranda ligna dometo staris bela granda arbo.--Mi volas aý æion, aý nenion.--Mi bezonas du frankojn; æu vi ne povas ilin doni al mi prunte?--La popoldiroj (proverboj) esprimas la saøon de l' popolo, kaj la popolrakontoj (legendoj) esprimas øian kredon.--La vorton "met" ni uzas tian, kian ni volas esprimi ian faradon, sed la formo de l' farado estas por ni aý ne klara, aý sen signifo. "Meti ion ien" signifas: fari, ke io ie estu. "Meti" povus alie esti tradukata "estigi". "Meti" inter la verboj (farvortoj) estas tio sama, kio "je" inter la prepozicioj, aý "um" inter la sufiksoj.--Metu la manon sur la koron.--La þteliston oni metis en malliberejon (se ni dirus "oni lin sidigis", tio æi estus ne vere, æar neniu lin tie _sidigis_).--Metu la æapelon sur la kapon.--La leteron mi adresis: al lia moþto sinjoro N. en N. N.--Via barona moþto, helpu min en mia mizero!--Por esti feliæa, oni devas esti antaý æio kontenta je sia sorto.--Mi iris en la teatron, por aýdi la gloran kantiston. 17. LA OMBRO. (mirrakonto de Andersen'.) En la varmegaj landoj la suno radias alian varmegon, ol æe ni. La homoj ricevas koloron malluman, kaj en la plej varmegaj landoj la brula suno faras el ili negrojn. Sed øi estis nur la simple varmaj landoj, kien transveturis unu instruita homo el niaj malvarmaj. Li pensis, ke li tie povos ankaý promenadi en la stratoj, kiel en lia patrujo, sed tion æi li devis baldaý malkutimi. Li kaj æiuj prudentaj homoj devis trankvile resti en la domo. La kovriloj de l' fenestroj kaj la pordoj restis fermitaj la tutan tagon. Oni povus pensi, ke la tuta domo dormas, aý ke neniu estas en la domo. La mallarøa strato, kie li loøis, estis ankoraý tiel konstruita, ke de l' mateno øis la vespero oni havis tie la tutan varmegon de l' suno. La instruita homo el la malvarmaj landoj estis homo juna kaj saøa homo; al li þajnis, ke li sidas en brula forno. Tio æi lin tre suferigis. Li tute maldikiøis, kaj eæ lia ombro fariøis multe pli malgranda, ol en la patrujo,--øi ankaý suferis de la suno. Nur je l' vespero, kian la suno estis subirinta, ili reviviøis. Estis efektiva plezuro øin vidi. Apenaý lumo estis enportita en la æambron, la ombro sin eltiris sur la tuta muro, øis la plafono kaj eæ iom sur la plafono mem. Øi intence faris sin tiel longa, øi devis sin eltiri, por ree ricevi fortojn. La instruitulo eliris sur la balkonon, por tie sin eltiri, kaj apenaý la steloj ekellumis el la klara etero, li eksentis novan vivon. Sur æiuj balkonoj en la strato--kaj en la varmaj landoj æiu fenestro havas balkonon--sin montris homoj, æar aeron oni bezonas, se oni eæ kutimis esti bruligata de l' suno. Vivo sin komencis supre kaj malsupre. Tajloroj kaj botistoj,--æiuj homoj eliris sur la straton, tabloj kaj seøoj estis elportataj, lumo brulis æie, brulis pli ol mil lumoj; unu babilis, alia kantis, kaj la homoj promenis, la veturiloj veturis, la azenoj iris . . . tin-tin-tin--æar ili portis sonorilojn. Tie mortintoj kun kantado estis enterigataj, la knaboj de l' strato bruis, la sonoriloj de l' preøejoj sonoris, per unu vorto--vivo kaj movado reøis malsupre sur la strato. Nur en la unu domo, kiu staris rekte kontraý la loøejo de l' alilanda instruitulo, estis tute silente, kaj tamen tie kredeble iu loøis, æar sur la balkono staris floroj, kiuj belege kreskis,--tiel iu kredeble ilin superverþadis, kaj homoj necese devis tie esti. La pordo kontraýe estis ankaý malfermata je l' vespero, sed tie interne estis mallume, almenaý en la antaýa æambro,--el interne estis aýdata muziko, kiu al la alilanda instruitulo þajnis neesprimeble bela. Sed eble øi estis tia nur en lia þajnevido, æar li trovis tie en la varmaj landoj æion neesprimeble bela, se nur la malbona suno ne estus. La mastro de l' alilandulo diris, ke li ne scias, kiu loøas en la kontraýa domo, ke oni tie ne vidas ja eæ unu personon, kaj pri la muziko--li trovas øin malbele enuiga. "Øi estas tiel, kiel se unu ripetas pecon, kiu estas por li tro malfacila, kaj kiun li ne povas ellerni, æian tiu sama peco. `Mi malgraý æio øin venkos' li diras, sed li tamen øin ne venkas, kiel ajn longe li ludas". Unu fojon en nokto la alilandulo vekiøis; li dormis æe malfermita pordo de balkono, la kurtenoj antaý la pordo sin dismovis de bloveto de l' vento, kaj al li þajnis, ke de l' kontraýa balkono venas mirinda brilo. Æiuj floroj brilis en plej belegaj koloroj, kaj en la mezo inter la floroj staris gracia aminda fraýlino, kiu þajne ankaý brile radiis. La okuloj de l' instruitulo tute senvidiøis de tio æi, kaj ne estas miro, æar li ilin efektive tro forte malfermis, kaj al tio æi li ankoraý estis dorminta. Per unu salto li estis sur la planko, tre mallaýte li stariøis post la kurteno, sed la fraýlino jam ne estis, la brilo estingiøis. La floroj pli jam ne brilis, sed ili staris ankoraý en ilia antaýa beleco. La pordo estis ne tute fermita, kaj profunde el interne sonis mallaýta kaj agrabla muziko, kiu povis naskigi la plej dolæajn sonøojn. Tio æi estis efektive io mireginda. Kiu povis tie loøi? Kie estis la eniro? En la partero estis nur magazeno, kaj estis ja neeble, ke la homoj æian trakurus tra tie. Je unu vespero la alilandulo sidis sur sia balkono, post li en la æambro brulis lumo, tial estis tute nature, ke la ombro estis videbla sur la muro de la kontraýa loøejo. Tiel øi sidis tie inter la floroj sur la balkono, kaj æiun fojon, kian la alilandulo sin movis, la ombro sin ankaý movis, æar tion æi øi ordinare faras. "Mi pensas, ke mia ombro estas la sola viva esta¼o, kiun oni povas trovi tie kontraýe!" diris la instruitulo. "Rigardu, kiel bele øi sidas tie inter la floroj, la pordo estas ne tute fermita, kaj nun la ombro devus esti tiel saøa kaj eniri, kaj æion bone rigardi, kio estas interne, kaj poste, reveninte, rakonti al mi, kion øi tie vidis. Jes, jes, mia ombro, vi devus peni esti utila al mi!" diris li þerce. "Estu tiel bona kaj eniru! Nu, vi ne volas iri?" Kaj li balancis la kapon al la ombro, kaj la ombro rebalancis øian kapon. "Jes, jes, iru, sed baldaý revenu!" La alilandulo sin levis, kaj lia ombro sur la kontraýa balkono sin ankaý levis; la alilandulo sin turnis, kaj la ombro sin ankaý turnis; se iu bone rigardus, li povus klare vidi, ke la ombro eniris en la ne tute fermitan pordon de la balkono de l' kontraýa domo rekte en tiu momento, en kiu la alilandulo eniris en sian æambron kaj mallevis post si la longan kurtenon. Je l' postiranta mateno la instruitulo eliris, por trinki kafon kaj legi gazetojn. "Kio tio æi estas?", diris li, kian li eliris en la lumon de l' suno, "mi ja ne havas ombron! Tiel øi hieraý je l' vespero efektive foriris kaj jam ne revenis; tio æi estas efektive æagrene!" Ne tiel la perdo de l' ombro mem lin æagrenis, kiel tio, ke en la malvarmaj landoj estas rakontata unu æiukonata historio pri homo sen ombro. Se nun la instruitulo revenos en la patrujon kaj rakontos, kio okazis kun li, oni diros, ke tio æi estas nur ripeta¼o, kaj tio æi malplaæis al li. Tial li decidis tute ne paroli pri tio, kaj tio æi estis tute prudente. Je l' vespero li ree eliris sur sian balkonon, la lumon li tute bone metis post si, æar li sciis, ke la ombro æian volas, ke øia sinjoro estu por øi barilo,--sed li tamen ne povis øin elricevi. Li faris sin granda, li faris sin malgranda, sed nenia ombro venis, nenia ombro sin montris. Li diris: "Hm, hm!" sed nenio helpis. Øi estis kompreneble æagrene, sed en la varmaj landoj dank' al Dio æio kreskas rapide, kaj post unu semajno li ekvidis kun granda plezuro, ke el la piedoj kreskas æe li nova ombro, kian li iras en la lumon; la radiko certe restis. Post tri semajnoj li jam havis ne tro malgrandan ombron, kaj kian li ekreveturis en la patrujon en la malvarmaj landoj, øi en la vojo æian pli kaj pli kreskis, tiel ke øi fine fariøis tiel longa kaj granda, ke jam la duono estus sufiæa. Tiel la instruitulo revenis en sian landon, skribis librojn pri la vera¼o en la mondo, pri la bona¼o kaj bela¼o, kaj tiel li pasigis tagojn kaj jarojn; pasis multaj jaroj. Je unu vespero li sidas en sia æambro, kaj jen subite oni frapas tre mallaýte sur la pordo. "Eniru!" diris li, sed neniu venas; tial li malfermis mem, kaj jen antaý li staras neordinare maldika homo, kun tre mira ekstera¼o. Cetere la homo estis tre riæe vestita, li estis videble grava persono. "Kun kiu mi havas la honoron paroli?" demandis la instruitulo. "Jes, mi tiel ankaý pensis", diris la eleganta homo, "ke vi min ne rekonos! Mi fariøis tro korpa, mi litere ricevis viandon kaj oston. Vi kredeble nenian pensis, ke vi vidos min ian en tia bona farto! Æu vi ne rekonas vian malnovan ombron? Jes, vi certe ne kredis, ke mi ian ankoraý revenos. Mi havis feliæon de l' tago, kian mi estis æe vi la lastan fojon; mi æiuflanke fariøis tre bonhava. Se mi volas min elaæeti el mia servado, mi estas sufiæe riæa por tio æi!" Kaj li eksonigis tutan liga¼on da multekostaj sigeliloj, kiuj pendis apud lia horloøo, kaj metis sian manon en la dikan oran æenon, kiun li portis æirkaý la kolo. Sur æiuj fingroj brilis ringoj kun diamantoj, kiuj æiuj estis veraj. "Ne, mi ne povas ankoraý retrovi miajn sentojn!" diris la instruitulo. "Kiel tio æi estas ebla!" "Io ordinara tio æi efektive ne estas!" diris la ombro, sed vi ja mem ankaý ne apartenas al la homoj ordinaraj, kaj mi, kiel vi scias, de mia infaneco æian iris laý viaj piedosignoj. Tuj, kian vi trovis, ke mi estas sufiæe matura, por min mem trabati tra l' mondo, mi komencis propran vojon. Mi min trovas en la plej brila situacio, sed nun venis al mi ia dezirego vidi vin ankoraý unu fojon antaý via morto, æar morti ian vi ja devas. Ankaý tiujn æi landojn mi volis vidi ankoraý unu fojon, æar oni ja æian amas sian patrujon. Mi scias, ke vi ricevis alian ombron; æu mi devas al øi aý al vi ion pagi? Estu tiel bona kaj diru al mi!" "Ha, øi estas efektive vi!" diris la instruitulo. "Øi ja estas multege mirinda! Nenian mi kredus, ke al iu lia malnova ombro povus reveni estante homo!" "Diru al mi, kiom mi devas pagi!" diris la ombro, "æar mi ne volus resti þuldanto de iu!" "Kiel vi povas tiel paroli!" diris la instruitulo, "de ia þuldo tie æi ne povas ja tute esti parolo. Uzu vian liberon kiel æiu alia! Mi tre øojas pro via feliæo! Sidigu vin, malnova amiko, kaj rakontu al mi per malmultaj vortoj, kiel tio æi okazis kaj kion vi tie vidis en la varmaj landoj æe la najbaro de kontraýe!" "Jes, tion æi mi al vi rakontos", diris la ombro, sin sidigante, "sed vi devas al mi promesi, ke vi al neniu en tiu æi urbo rakontos, ke mi estis via ombro! Mi intencas fianæiøi, mi povas nutri pli ol unu familion!" "Ne zorgu!" diris la instruitulo, "mi al neniu diros, kiu vi propre estas; prenu mian manon! Mi promesas, kaj unu homo--unu vorto!" "Unu vorto--unu ombro!" diris la ombro, æar tiel li ja devis paroli. Cetere estis efektive mirinde, kiel tute li estis homo. Lia nigra vesto estis el la plej kara þtofo, al tio æi li portis elegantajn botojn kaj æapelon, kiu povis esti kunpremata, tiel ke oni povis vidi nur la tegmenteton kaj la randojn, ne parolante jam pri la jam konataj sigeliloj, ora æeno kaj ringoj kun diamantoj. Jes, la ombro estis tre bone vestita, kaj tio æi plej certe faris lin homo. "Nun mi rakontos!" diris la ombro, kaj æe tio æi li metis siajn piedojn kun la elegantaj botoj forte premante sur la novan ombron, kiu kuþis kiel hundo antaý la piedoj de l' instruitulo; li faris tion æi pro fiereco, aý eble li volis ligi øin al si. La kuþanta ombro tamen sin tenis silente kaj trankvile por povi bone aýskulti; øi kredeble ankaý volis scii, kiel øi povus sin liberigi kaj fariøi propra sinjoro. "Æu vi scias, kiu loøis en la domo kontraý ni?" demandis la ombro. "Øi estis la plej bela el æio, øi estis la poezio! Mi restis tie tri semajnojn, kaj tio æi estas tie same, kiel se oni vivus trimil jarojn kaj legus æiujn verkojn poeziajn kaj instruitajn,--tion æi mi diras, kaj øi estas vera. Mi æion vidis kaj mi æion scias!" "La poezio!" ekkriis la instruitulo, "jes, jes, øi vivas sensociete en la grandaj urboj! La poezio! Jes, mi øin vidis unu minuton, sed mi tian estis ankoraý dormanta! Øi staris sur la balkono kaj lumis, kiel la lumo de l' nordo. Rakontu, rakontu! Vi estis sur la balkono, vi eniris tra la pordo, kaj poste . . . " "Poste mi estis en la antaýæambro!" daýrigante rakontis la ombro. "Vi ofte sidis kaj penis rigardi en la antaýæambron. Tie æi ne estis lumo, tie æi estis io kiel duonlumo; sed granda nombro da æambroj tio estis unu post la alia, kaj tra iliaj malfermitaj pordoj oni povis ilin vidi æiujn. Tie jam estis tre lume, la grandega forto de l' maro de lumo min certe mortigus, se mi alirus proksime al la fraýlino; sed mi estis prudenta, mi ne rapidis, kaj tio æi estis bona!" "Kaj kion vi tie vidis, mia kara?" demandis la instruitulo. "Mi vidis æion, kaj mi øin rakontos al vi; sed . . . øi ne estas fiereco de mia flanko, tamen . . . kiel homo libera, kaj æe mia instruiteco, ne parolante jam pri mia bona situacio kaj riæeco . . . mi kore dezirus, ke vi parolu al mi ne "mia kara", sed "sinjoro"! "Pardonu, sinjoro!" diris la instruitulo, "øi estas ne detruebla malnova kutimo! Vi estas tute prava, kaj de nun mi jam memoros. Sed rakontu al mi, sinjoro, æion, kion vi vidis!" "Æion!" diris la ombro, "æar mi æion vidis kaj æion scias!" "Kian vida¼on havis la æambroj internaj?" demandis la instruitulo. "Æu tie estis kiel en la freþa arbaro? æu tie estis kiel en sankta preøejo? æu la æambroj estis kiel stela æielo, kian oni staras sur altaj montoj?" "Æio tie estis!" diris la ombro. "Mi ja ne tute eniris, mi restis en la antaýa æambro, en la duonlumo, sed tiu loko estis tre bona, mi æion vidis, mi æion scias. Mi estis en la palaco de l' poezio, en la antaýæambro". "Sed kion vi vidis? Æu tra la grandaj æambroj iris æiuj la dioj de l' malnova tempo? æu tie batalis la malnovaj faristoj? æu tie ludis øojaj infanoj kaj rakontis iliajn sonøojn?" "Mi diras al vi, mi tie estis, kaj vi komprenos, ke mi æion vidis, kion oni tie povis vidi! Se vi tien eniris, vi æesus esti homo, sed mi fariøis homo, kaj unutempe mi ekkonis mian internan naturon, la parencecon, kiun mi havas kun la poezio. Kian mi estis ankoraý æe vi, mi pri tio æi ne pensis, sed apenaý la suno sin levis aý mallevis, mi æian, vi ankoraý certe memoras, fariøis tiel mire granda; en la lumo de l' luno mi estis preskaý ankoraý pli klara, ol vi mem. Tian mi ne komprenis mian naturon, nur en la antaýæambro de l' poezio mi øin ekkonis--mi fariøis homo! Mi eliris el tie, fariøinte matura viro, sed vi jam pli ne estis en la varmaj landoj. Estante jam homo, mi nun hontis tiel iri, kiel mi iris; mi ne havis botojn, vestojn, la tutan homan ekstera¼on, kiu donas al la homo lian signifon. Mi seræis lokon por min kaþi, jes, al vi mi povas øin konfesi, æar vi mian sekreton en nenia libro malkovros,--mi min kaþis sub la vesto de unu vendistino de sukerpanoj. La virino eæ ne scietis, al kia grava persono þi donis kaþejon. Ne pli frue ol je l' vespero mi eliris; mi kuradis sur la strato en la lumo de l' luno, mi min eltiradis laý la muroj, tio æi estis tiel agrabla por mia dorso! Mi kuris supren kaj malsupren, rigardis tra la plej altaj fenestroj en la æambrojn kaj sur la tegmentojn, mi rigardis, kien neniu povis rigardi, kaj mi vidis, kion neniu alia vidis, kion neniu alia devis vidi. La mondo, por diri veron, estas sufiæe malbona! Mi ne volus esti homo, se nur ne reøus la malsaøa kredo, ke esti homo havas ian gravan signifon! Mi vidis la plej nekredeblajn aferojn æe virinoj, kiel ankaý æe viroj, æe gepatroj kaj æe la dolæaj anøelaj infanoj; mi vidis, kion nenia homo devus scii, kion tamen æiuj tiel volus scii--la malbona¼on æe la najbaroj. Se mi skribus gazeton, kiom legantojn øi ricevus! Sed mi skribis tuj al la interesataj personoj mem, kaj teruro ekreøis en æiuj urboj, en kiujn mi venis. Oni min timis, kaj oni penis plaæi al mi. La profesoroj faris min profesoro, la tajloroj donis al mi novajn vestojn, tiel ke mi ilin havas en sufiæa nombro; la monfaristoj faris monon por mi, kaj la virinoj diris al mi, ke mi estas bela.--Per tio æi mi fariøis la homo, kiu mi estas, kaj nun mi diras al vi adiaý! Jen estas mia karto, mi loøas sur la Suna Flanko kaj en pluva vetero mi æian estas en la domo!" Tion æi dirinte, la ombro foriris. "Mirinde!" diris la instruitulo. Pasis kelkaj jaroj, kaj unu tagon la ombro subite ree venis. "Kiel vi fartas?" demandis li. "A¶!" diris la instruitulo, "mi skribas pri la vera¼o, la bela¼o kaj la bona¼o, sed por tiaj aferoj æiu orelo estas surda; mi tute malesperas, æar tio æi min tre doloras". "Mi el nenio faras al mi æagrenon!" diris la ombro, "kaj tial mi grasiøas, kaj tio æi devas esti la celo de æiu prudenta homo. Vi øis nun ankoraý ne scias vivi en la mondo. Vi ankoraý tute perdos la sanon. Vi devas veturi! Mi en la somero faros veturon, æu vi volas min akompani? Mi deziras havi kolegon de l' vojo,--æu vi volas kunveturi estante mia ombro? Øi estus por mi granda plezuro havi vin apud mi; mi pagos la koston de l' vojo." "Tio æi estas jam ne aýdita malmodesto!" diris la instruitulo. "Laý tio, kiel oni øin prenas!" diris la ombro. "Vojiro redonos al vi la fortojn. Se vi volas esti mia ombro, mi prenas sur min unu la tutan koston de l' vojo!" "Jam tro senhonte!" diris la instruitulo. "Sed la mondo jam estas tia!" diris la ombro, "kaj tia øi restos!" kaj kun tiuj æi vortoj la ombro foriris. La instruitulo fartis tute ne bone; zorgoj kaj suferoj lin tormentis, kaj tio, kion li parolis pri la vera¼o kaj bona¼o kaj bela¼o, estis preskaý por æiuj, kiel rozoj por bovo!--Fine li efektive malsaniøis. "Vi elrigardas kiel ombro!" diris al li la homoj, kaj teruro prenis la instruitulon æe tiu æi penso. "Vi devas necese veturi en banejon!" diris la ombro, kiu venis al li. "Nenio alia restas! Mi vin kunprenos pro malnova konateco. Mi pagos la vojon, kaj vi poste verkos priskribon de l' vojo, kaj en la vojo vi penos min malenuigi. Mi veturas en banejon, æar mia barbo ne volas kreski kiel øi devus, tio æi ankaý estas malsano, kaj barbon oni devas havi! Estu prudenta kaj prenu mian proponon, ni ja veturos kiel kolegoj". Kaj ili veturis; la ombro nun estis sinjoro kaj la sinjoro estis ombro. Ili veturis kune. Sur æevalo aý sur piedoj ili æian estis kune, flanko æe flanko, unu antaý aý post la dua, laý la staro de l' suno. La ombro sin tenis æian sur la flanko sinjora, kaj la instruitulon tio æi malmulte æagrenis; li havis tre bonan koron kaj estis tre pacema kaj amikema, kaj tial li unu tagon diris al la ombro: "Æar ni jam fariøis kolegoj de vojo kaj al tio æi ni de l' infaneco estis æian kune, ni trinku nun fratecon, kaj ni estu pli familiara unu kun la dua." Vi esprimis vian penson", diris la ombro, kiu nun ja estis efektive la sinjoro; "vi parolis rekte el la koro kaj bonintence, tial mi ankaý parolos el la koro kaj egale bonintence. Vi, estante homo instruita, scias tre bone, kiel kaprisa estas la naturo. Multaj homoj ne povas tuþeti malglatan paperon; aliaj per la tuta korpo ektremas, se oni gratas per karbo sur vitro; mi ricevas tian saman senton, se vi parolas al mi familiare; mi sentas min kiel alpremita al la tero, kiel mi estus ree en mia antaýa dependeco de vi. Vi vidas, ke tio æi ne estas fiereco, sed sento. Mi ne povas permesi, ke vi parolu al mi familiare, mi mem tamen kun plezuro parolos kun vi senceremonie, kaj tiel mi almenaý duone plenumos vian deziron". Kaj de tiu tempo la ombro sinjore paroladis kun sia estinta sinjoro. Kia malaltiøo!" pensis la instruitulo, "ke mi devas lin estimi kiel sinjoron kaj li kun mi parolas tute senceremonie!" Sed vole ne vole li devis konsenti. Ili venis en banejon, kie sin trovis multaj alilanduloj kaj inter tiuj æi unu tre bela reøidino, de kiu la malsano estis tio, ke þi tro bone vidis, kaj tio æi estas tre danøere. Þi tuj ekvidis, ke la nova veninto estas tute alia persono, ol æiuj ceteraj. "Li tien æi venis, por rapidigi la kreskon de sia barbo, tiel oni diras, sed mi bone vidas la efektivan kaýzon de lia veno,--li ne havas ombron". Þi ricevis grandan sciemon, kaj tial þi sur la promenejo tuj komencis paroladon kun la alilanda sinjoro. Estante reøidino, þi ne bezonis fari grandan ceremonion kaj tial þi diris: "Via malsano estas tio, ke vi ne havas ombron!" "Via reøida moþto jam komencis tute saniøi!" respondis la ombro. "Via konata malsano de tro bona vidado estas perdita; vi saniøis: mi havas ombron tute neordinaran. Æu vi ne vidas la personon, kiu min æian akompanas? Aliaj homoj havas ombron ordinaran, sed mi ne amas aferojn ordinarajn. Kiel oni la vestojn de siaj servantoj faras el pli bona þtofo, ol oni portas mem, tiel mi donis al mia ombro la formon de homo, kaj, kiel vi vidas, mi eæ donis al øi apartan ombron. Tio æi estas vere io tre multekosta, sed mi amas vivi alie ol æiuj!" "Kiel!" pensis la reøidino, "æu mi efektive saniøis? Tiu æi banejo estas vere por mia malsano la plej helpa! La akvo en nia tempo havas tre mirajn fortojn. Sed tamen mi ne forveturos el la banejo, æar nun tie æi nur fariøas interese. La alilandulo tre plaæas al mi. Ke nur lia barbo ne kresku, æar tian li forveturos." Je l' vespero en la granda salono de baloj dancis la reøidino kun la ombro. Þi estis facila, sed li estis ankoraý pli facila; tian dancanton þi ankoraý nenian havis. Þi rakontis al li, el kia lando þi estas, kaj li konis la landon, li tie estis, sed þi tian ne estis en la patrujo. Li rigardis supre kaj malsupre tra l' fenestroj kaj vidis multajn aferojn, kaj tial li povis respondi al la reøidino kaj rakonti al þi tiajn aferojn, ke þi forte miregis. Li devis esti la plej saøega homo sur la tuta tero. Þi ricevis grandan respekton por lia vasta sciado. Kian ili post tio æi ree dancis kune, þi lin ekamegis, kion la ombro bone vidis. Æe la postiranta danco la konfeso de þia amo sin trovis jam sur þia lango, sed þi estis ankoraý tiel prudenta, ke þi ekpensis pri þia lando kaj regno kaj pri la multo da homoj, kiujn þi estis ian regonta. "Saøa homo li estas!" diris þi al si mem. "tio æi estas bona; kaj li dancas belege, øi ankaý estas bona; sed egale grava demando estas, æu li estas sufiæe instruita. Mi provos lin ekzameni." Kaj þi komencis proponi al li demandojn pri la plej malfacilaj aferoj, je kiuj þi mem ne povus respondi; kaj la ombro faris miran vizaøon. "Tion æi vi ne povas respondi!" diris la reøidino. "Tion æi mi sciis ankoraý estante en la lernejo!" diris la ombro; mi pensas, ke tion æi eæ mia ombro tie æe l' pordo povus respondi". "Via ombro!" ekkriis la reøidino, "tio estus multege mirinda!" "Mi ne diras certe, ke øi povos," diris la ombro, "sed tiel mi pensas, æar øi ja tiel longe min akompanis kaj aýdis,--mi tiel pensas! Sed permesu, Via reøida moþto, sciigi vin, ke øi estas tiel fiera kaj volas, ke oni øin prenu por homo; ke por teni øin en bona humoro--kaj tiel øi devas esti, por doni bonajn respondojn--oni devas paroli kun øi tute kiel kun homo." "Tia fiereco plaæas al mi!" diris la reøidino. Kaj þi iris al la instruita homo apud la pordo kaj parolis kun li pri suno kaj luno, pri l' interna¼o kaj ekstera¼o de l' homo, kaj li respondis saøe kaj bone. "Kia homo li devas esti, se li havas tian saøegan ombron!" pensis la reøidino, "øi estus efektiva beno por mia popolo kaj regno, se mi lin elektus por esti mia edzo!--Mi øin faras!" La reøidino kaj la ombro baldaý estis pretaj inter si, sed tamen tion æi neniu devis sciiøi, øis ili venos en la landon de l' reøidino. "Neniu, eæ ne mia ombro!" diris la ombro, kaj ne sen kaýzo li tiel diris. Baldaý ili venis en la landon, en kiu la reøidino regis, kian þi estis en la domo. "Aýskultu, amiko!" diris la ombro al la instruitulo, "nun mi fariøis tiel feliæa kaj multepova, kiel nur estas eble, tial mi volas ankaý por vi fari ion neordinaran! Vi æian loøos æe mi en la palaco, vi veturos kun mi en mia propra reøa kaleþo kaj ricevos jaran pagon de centmil oraj moneroj. Por tio æi vi devas permesi, ke æiu kaj æio nomu vin ombro. Ne diru, ke vi ian estis homo, kaj unu fojon en la jaro, kian mi sidos sur la balkono en la lumo de l' suno kaj montros min al la popolo, vi devos kuþi æe miaj piedoj kiel efektiva ombro! Æar mi konfesas al vi, mi edziøos je la reøidino; ankoraý hodiaý je l' vespero ni festos la edziøon". "Ne, øi estas jam tro multe!" diris la instruitulo, "tion æi mi ne volas, tion æi mi ne faros! Øi estus trompi la tutan landon kune kun la reøidino! Mi diros æion, ke mi estas la homo kaj vi estas nur ombro, kiu portas vestojn de homo!" "Neniu vin kredos!" diris la ombro. "Estu prudenta, aý mi vokos la gardistojn!" "Mi iros rekte al la reøidino!" rediris la instruitulo. "Sed mi iros antaýe!" ekkriis la ombro, "kaj vi iros en malliberejon!" Kaj tien la instruitulo efektive devis iri, æar la soldatoj obeis la ombron, sciante, ke la reøidino volas lin fari þia edzo. "Vi tremas?" demandis la reøidino, kian la ombro eniris; æu io okazis al vi? ne malsaniøu hodiaý, kian ni volas je l' vespero festi nian edziøon." "Al mi okazis la plej terura afero, kiu povas okazi!" diris la ombro, "prezentu al vi--jes, tia malforta kapo de ombro ne povas longe sin teni--prezentu al vi, mia ombro perdis la prudenton, øi diras kaj ripetas, ke øi estas la homo, kaj mi--prezentu al vi--mi estas øia ombro!" "Terure!" ekkriis la reøidino, "oni øin ja enþlosis?" "Kompreneble! Mi timas, ke øi jam nenian ricevos ree la prudenton!" "La malfeliæa ombro!" rediris la reøidino, "mi øin tre bedaýras; estus tre bone por øi, se oni øin liberigus de øia malfeliæa vivo. Se mi bone pensas, mi trovas, ke estas necese øin mallaýte tute forigi." "Kvankam tio æi estus por mi tre dolora!" diris la ombro, "æar øi estis fidela servanto!" kaj li faris, kiel li øemus. "Vi havas noblan ¶arakteron!" diris la reøidino. Je l' vespero la tuta urbo estis feste iluminita, kaj la pafilegoj tondris "bum!"--kaj la soldatoj faris paradon. La reøidino kaj la ombro eliris sur la balkonon, por sin montri kaj ankoraý unu fojon ricevi la øojan kaj tondran "vivu!" de l' popolaj amasoj. La instruita homo nenion aýdis de l' tuta øoja kriado, æar al lia vivo estis farita fino. 18. POPOLDIROJ. Æiu "tial" havas sian "kial." Popolo diras--Dio diras. Kia patrino, tia filino. Kiu vivos, tiu vidos. Se infano ne krias, patrino ne scias. Pelu muþon tra l' fenestro, øi venos tra l' pordo. En sia urbeto neniu estas profeto. Kiu iras trankvile, iras facile. Post la faro venas saøo. Kiu ne salutas per æapo, salutos per kapo. Ne diru "hop" antaý salto. Antaýe intencu kaj poste komencu. Ne tiel terura estas la diablo, kiel oni lin pentras. Kia la festo, tia la vesto. Restu tajloro æe via laboro. -------- 19. Kanto de studentoj. Øoju, øoju ni, kolegoj, Dum ni junaj estas! Post plezura estanteco, Post malgaja maljuneco -- Sole tero restas. * * * Vivo estas tre mallonga, Kuras ne tenate, Kaj subite morto venos, Kaj rapide æiun prenos, Æiun senkompate. * * * Kie niaj antaýuloj En la mondo sidas? Iru al la superuloj, Seræu ilin æe l' subuloj -- Kiu ilin vidas? * * * Vivu la akademio Kaj la profesoroj! Vivu longe kaj en sano Æiu akademiano, Vivu sen doloroj! * * * Vivu, floru nia regno Kaj regnestro nia! Kaj amikoj mecenataj, Protegantoj estimataj De l' akademio. * * * Vivu æiuj la knabinoj Belaj kaj hontemaj! Vivu ankaý la virinoj, Amikinoj kaj mastrinoj, Bonaj, laboremaj. * * * Mortu, mortu, malgajeco! Mortu la doloro! Mortu æiu intriganto Kaj malamon konservanto Longe en la koro! _Hemza._ 20. El Heine'. Al brusto, al mia -- ha, øi min doloras -- Almetu maneton, amata knabino! Vi aýdas, ke tie meblisto laboras? Li por mi la æerkon konstruas sen fino! * * * Ha, kiel li frapas en mi en la koro! La vivo forkuras, ne estas jam por mi . . . Rapidu, rapidu kun via laboro, Ke povu mi foj' je eterne ekdormi. _K. D._ ALDONO AL LA DUA LIBRO DE L' LINGVO INTERNACIA. En mia unua libro mi petis æiujn amikojn de l' lingvo internacia esprimi ilian juøon pri la lingvo, kiun mi proponis, montri al mi æiujn erarojn, kiujn ili trovis en øi, kaj æiujn plibonigojn, kiujn ili povas proponi, kaj helpi min tiel doni al la lingvo la plej bonan formon, æar la finan formon mi intencis doni al la "Lingvo Internacia" ne pli frue ol en la fino de l' jaro 1888, pripensinte kaj provinte antaýe æiujn juøojn kaj proponojn, kiuj estus senditaj al mi øis tiu tempo. En la "Dua Libro" mi diris, ke por fari la lingvon libera de æiuj personaj eraroj, estus dezirata, ke ia instruita societo prenu en siajn manojn la sorton de l' lingvo kaj, aýskultinte la konsilojn de kompetentaj personoj, øi donu al la lingvo la finan formon, kiu estus egale ordona por mi, kiel por æiu alia amiko de l' lingvo internacia. Nun mi kun la plej granda øojo povas sciigi æiujn amikojn de l' lingvo internacia, ke mia deziro ne restis vana. Ankoraý en la fino de l' jaro 1887, t.e. ankoraý antaý la ricevo de mia libreto, la Amerika Filozofia Societo en Filadelfio (The American Philosophical Society) elektis komitaton por pripensi kaj decidi la demandon, æu lingvo internacia estas necesa, æu øi estas kreebla, kaj _kiel_ øi devas esti. La frukto de l' laboroj de la komitato estis jena decido: ke lingvo internacia estas kreebla, ke øi estas necesa, ke øi devas havi gramatikon la plej simplan kaj naturan, kun la plej simpla ortografio, kaj fonologio, kaj la vortoj devas esti agrablaj por la orelo; ke la vortaro devas esti kreita el vortoj pli malpli rekoneblaj por la plej gravaj civilizitaj popoloj; ke la fina formo de tia lingvo devas esti la frukto de l' laboroj ne de unu persono, sed de la tuta instruita mondo. Sur la fondo de æio supre dirita, la "Amerika Filozofia Societo" decidis dissendi al æiuj instruitaj societoj la proponon fari internacian kongreson de instruituloj por decidi la finan formon de lingvo tutmonda. Tiel la leganto vidas, ke ne sciante ankoraý pri mia laboro, la "Amerika Filozofia Societo" venis al tiuj samaj decidoj pri lingvo tutmonda, al kiuj mi venis, kaj ke la principoj, kiujn la "Amer. Fil. Societo" ellaboris por la lingvo teorie, estas pli malpli egalaj al tiuj, kiujn mi efektivigis praktike. Tial øi estas tute natura, ke ricevinte mian libreton jam en la fino de siaj laboroj, la komitato trovis, ke mia lingvo estas sufiæe proksima al la idealo, kiun øi ellaboris teorie. Jen kion diras pri la "Lingvo internacia" sinjoro Henry Phillips, Jr (unu el la tri personoj, el kiuj estis farita la komitato por decidi la demandon pri lingvo tutmonda): "La plej nova propono al la publiko kaj øis nun la plej simpla kaj la plej racionala, estas la "Lingvo internacia," kreita de d-ro S* el Varsovio. La principoj, sur kiuj øi estas fondita, estas en la tuto maleraraj; øia vortaro ne estas kreita laý la persona volo kaj juøo de l' aýtoro, sed prenita el la lingvoj franca, germana kaj angla kaj en parto el la latina, kaj øi enhavas la vortojn, kiuj estas similaj en tiuj lingvoj; estas faritaj kelkaj þanøoj pro la bonsoneco. Pro tio kaj pro øia gramatiko la lingvo estas mirinde facila por lerni, prezentante neniajn el la kalejdoskopaj rompa¼oj kaj þira¼oj de la Volapuk'. La gramatiko de tiu lingvo estas el la plej simplaj, tiel simpla, kiel en nia propra lingvo, kaj la reguloj por la kreado de vortoj estas tiel klaraj kaj tiel facilaj, ke la vortaro el radikvortoj povas esti farita tre malgranda . . . " Rakontinte mallonge la tutan konstruon de l' "Lingvo internacia" kaj øian gramatikon, kaj montrinte kelkajn punktojn, kiuj laý lia juøo devus esti þanøitaj, sinjoro H. Ph. finas: "D-ro S*, kiu skribas sub la nomo de d-ro Esperanto, estas tre modesta en siaj postuloj kaj proponas sian lingvon al la publika kritiko tra la tempo de unu jaro, antaý ol li donos al øi la finan formon. Post tiu fina trarigardo kaj þanøo li volas prezenti øin por la publika uzado. Li petas siajn legantojn promesi lerni la lingvon nur tiam, se 10,000,000 personoj estos donintaj tian saman promeson. Mi esperas, ke la fina trarigardo de l' "Lingvo internacia" kondukos al la bonigo de l' eraroj, kiujn mi montris, _kaj la tuta mondo povas kuraøe doni la petitan promeson_". La kvar þanøoj, kiujn proponas sinjoro H. Ph., estas _teorie_ tre bonaj, sed mi jam mem antaý kelkaj jaroj pensis pri ili kaj mi trovis, ke _praktike_ ili estus tre maloportunaj. Pli vastan mian juøon pri ili kaj pri æiuj proponitaj þanøoj mi prezentos al la kongreso, se tiu æi efektiviøos. Al æiuj þanøoj, kiujn la internacia kongreso de instruituloj post fonda provado trovos necesaj,--mi jam antaýe donas mian plenan konsenton. Sciigante la amikojn de l' lingvo internacia pri la intencita internacia kongreso, mi devas sciigi ilin, ke la tuta sorto de l' lingvo internacia de nun transiras en la manojn de l' kongreso, kaj la fina formo, kiun la kongreso donos al la lingvo, devas esti leødonanta por æiuj amikoj de l' "Lingvo internacia", _se la kongreso eæ trovus necesa þanøi la lingvon øis nerekonebleco_. Mia rolo nun estas finita, kaj mia persono tute foriras de l' sceno. Sed kunligi jam antaýe la sorton de l' lingvo internacia kun la estonta kongreso--estus tre malprudenta, kaj tiuj amikoj de l' lingvo, kiuj malfortigus aý tute æesigus ilian laboradon, "atendante la kongreson,"--povus meti nian sanktan aferon en danøeron esti perdita je eterne; æar la kongreso povas ankoraý ne efektiviøi, kaj se øi efektiviøos, povas ankoraý okazi, ke øi donos neniajn praktikajn rezultatojn. Tial ni devas labori diligente _laý la vojo, kiun ni jam unu fojon elektis_, tute egale æu la kongreso efektiviøos aý ne, æar _tiu_ vojo estas certa kaj kondukos nin al la celo _en æiu okazo_. Esperante la kongreson, mi nun faras persone neniajn þanøojn en la lingvo. Æiujn þanøojn, kiujn oni proponis al mi, kaj mian personan juøon pri ili--mi prezentos nun jam ne al la publiko, sed al la estonta kongreso. La eldonado de la ceteraj kajeroj de la "Dua Libro" nun jam tial ne estas bezona, la nuna kajero estas la lasta, kaj la _aýtoro_ nun æesigas je eterne sian laboradon. Æion, kion mi de nun faros aý skribos, mi øin æion faros jam kiel simpla privata amiko de la lingvo internacia havante nek pli da kompetenteco, nek pli da moralaj aý materialaj privilegioj, ol æiu alia. Sed por ke la lingvo internacia povu fariøi de nun tute sendependa de mia persono, kaj ke øi povu tute bone kaj regule riæiøi, vastiøi kaj iri antaýen, æu mi povos ankoraý labori por øi, aý ne,--mi donos tie, unu fojon por æiam, respondojn je kelkaj demandoj tuþantaj la lingvon kaj øian estontecon. 1) La lingvo internacia restas senþanøa en tiu formo, en kiu øi estas proponita de mi; fari en øi iajn laývolajn þanøojn mi de nun jam ne havas la privilegion; tiu æi privilegio apartenas al la internacia kongreso de instruituloj, kiu estas esperata pro la iniciativo de la Amerika Filozofia Societo; se la intencita kongreso ne efektiviøos, tiam poste (sed ne antaý kvin jaroj de nun) la amikoj de l' lingvo internacia faros mem internacian kongreson, kiu havos la privilegion fari en la lingvo þanøojn kaj bonigojn. 2) La sola þanøo, kiun mi trovas necesa fari mem, estas: anstataý "ian," "æian," "kian," "nenian," "tian"--devas esti: "iam," "æiam," "kiam," "neniam," "tiam" (por malegaligi la vortojn "ian" etc. kaj "ia,n" etc). 3) Se ia el la tipografioj ne povas presi verkojn kun signetoj superliteraj (^) kaj ([hoketo]), øi povas anstataýigi la signeton (^) per la litero "h" kaj la signeton ([hoketo]) tute ne uzadi. Sed en la komenco de tia verko devas esti presita: "ch=æ; gh=ø; hh=¶; jh=¼; sh=þ". Se oni bezonas presi ion kun signetoj internaj (,), oni devas øin fari garde, ke la leganto ne prenu ilin por komoj (,). Anstataý la signeto (,) oni povas ankaý presadi (') aý (-). Ekzemple: sign,et,o = sign'et'o = sig-net-o. 4) La vortaro, kiu estas aldonita al mia unua broþuro, estas ne plena, kaj la leganto ne miru, se li multajn vortojn en øi ne trovas. Sed mi ne havis la intencon eldoni _aýtore_ plenan vortaron kaj krei laý mia persona plaæo la tutan lingvon de l' kapo øis la piedoj. Æar unue--la kreado de tute plena vortaro estas laboro ne ebla por unu homo, æar la nombro de l' vortoj en lingvo de l' homoj estas senfina, kaj se kun æiu vorto oni devus atendi, øis mi øin kreos, tiam la lingvo neniam estus finita kaj æiam estus en dependo de mia persono; due--en tia grava afero, kiel lingvo tutmonda, la persona juøo kaj decidoj de unu homo devas havi rolon eble plej malgrandan, æar unu homo sur æiu paþo eraras. Unu homo tie povas esti nur iniciatoro sed ne kreanto. Lingvo tutmonda devas esti pretigata paþo post paþo, per la kunigita laborado de la tuta civilizita mondo. Por ke la lingvo povu regule, unuforme kaj unuvoje progresadi malgraý la dis¼etita laboro de malsamaj personoj en malsamaj lokoj de la tuta mondo, oni devis krei komunan fundamenton, sur kiu æiuj povus labori. Tia komuna fundamento por la "Lingvo internacia" devas esti mia unua broþuro ("Lingvo internacia. Antaýparolo kaj plena lernolibro"), kiu havas en si la tutan gramatikon de la lingvo kaj sufiæe grandan nombron da vortoj. Tio æi estas la unua kaj la lasta _persona_ vorto en la afero de l' lingvo internacia. Æio cetera devas esti kreata de la homa societo kaj de la vivo, tiel kiel ni vidas en æiu el la vivantaj lingvoj. Æiu, kiu ellernis la diritan "fundamenton", povas kuraøe diri, ke li konas la lingvon internacian tute, ke li konas øin ne malpli bone ol la aýtoro aý ol iu alia. Æar en æio, kio en la dirita broþuro ne estas trovata, kompetenta devas esti de nun ne la aýtoro aý ia alia persono,--la solaj kompetentaj nun devas esti talento, logiko, kaj la leøoj kreitaj de la _plej granda parto_ de la verkantoj kaj parolantoj. _Se ia vorto ne estas trovata en la vortaro, kiun mi eldonis, kaj oni øin ne povas fari mem laý la reguloj de la internacia vortfarado, nek anstataýigi per alia esprimo,--tiam æiu povas krei tiun vorton laý lia persona plaæo_; tiel ankaý se naskiøus ia demando stilistika aý eæ gramatika, ne decidita klare en mia unua broþuro,--æiu povas øin decidi laý sia juøo; kaj se vi volas scii, æu vi bone decidis tiun demandon, turnu vin ne al mi, sed rigardu, kiel tiun demandon decidas la _plejmulto_ de l' verkantoj. _Æiu vorto, æiu formo, kiu ne estas rekte kontraý la jam kreita gramatiko kaj vortaro, aý kontraý la logiko aý la leøoj enkondukitaj de la plejmulto de l' uzantoj,--estas tute bona,_ tute egale æu øi plaæos al mi persone aý ne. La verkoj, kiujn mi eldonos persone, ne devas havi pli da kompetenteco, ol la verkoj de æiu alia. Kaj poste, kiam la lingvo sufiæe fortiøos kaj øia literaturo sufiæe vastiøos, tiam ankaý tio, kio estas en mia unua broþuro, devos perdi æian signifon, kaj sole kompetentaj tiam devos esti la leøoj ellaboritaj de la plejmulto. Per unu vorto--la lingvo internacia devas vivi, kreski kaj progresi laý la samaj leøoj, laý kiaj estis ellaborataj æiuj vivaj lingvoj, kaj tiu formo, kiun mi donis al øi, tiu gramatiko kaj vortaro, kiujn mi prezentis, devas esti sole fundamento, sur kiu estos ellaborata la efektiva lingvo internacia de l' estonteco. Se mi senigas min nun je æiaj personaj privilegioj, kaj fordonas ilin tute al la publiko, mi øin faras ne pro malvera modesteco, sed æar mi havas la profundan kredon, ke tion postulas la interesoj de la afero, kiu alie ne povus regule kaj rapide vastiøi kaj æiam estus en dependo de unu persono kun liaj eraroj. Nur viva konkursa laboro, æe kia æio pli bona iom post iom elpuþas la malpli bonan,--povas doni efektive bonan kaj vivipovantan lingvon internacian. Multaj kredeble timos, ke danke tiun vastan liberecon la lingvo internacia baldaý disfalos en multaj malsamaj lingvoj. Sed kiu konas iom la historion de la lingvoj, tiu komprenos, ke tiu timo estas tute senfonda, æar ni æiuj laboros sur unu fundamento, kaj tiu fundamento, enhavante la tutan gramatikon kaj la pli grandan parton de l' vortoj, kiuj en la parolado estas renkontataj la plej ofte, havos en la lingvo internacia tian saman signifon, kiun en æiu lingvo havis tiu lingva materialo, kiu estis en øi en la komenco de regula skriba literaturo: estis preta gramatiko, estis granda kolekto da vortoj, sed multaj vortoj ankoraý malestis. Tiuj æi vortoj estis kreataj unu post unu, laý la kreskanta bezono, kaj malgraý ke ili estis kreataj dise de malsamaj personoj, sen ia kondukanto aý leødonanto, la lingvo ne sole ne disdividiøis, sed kontraýe, øi æiam pli unuformiøis, la dialektoj kaj provincialismoj iom post iom perdiøis antaý la fortiøanta komuna literatura lingvo. Ke mia unua broþuro prezentas fundamenton sufiæe fortan, kaj ke la fundamenta vortaro enhavas nombron da vortoj sufiæan kaj tiel grandan, ke se oni volas, oni povas eæ tute libere esprimi siajn pensojn sen ia kreado de novaj vortoj,--montras la fakto, ke en la tuta "Dua Libro" vi ne renkontas eæ unu nove kreitan vorton! (vi renkontos tie, vere, multajn vortojn, kiujn vi ne trovas en la fundamenta vortaro, sed tio æi estas vortoj ne nove kreitaj, sed nur tiaj, kiujn mi danke la gramatikon (C. 7.) ne bezonis presi en la vortaro). Oni devas memori, ke æiu lingvo servas por esprimi niajn pensojn, sed ne por senpense traduki el aliaj lingvoj; oni devas tial peni esprimadi siajn pensojn per la jam estantaj vortoj kaj kreadi novajn vortojn nur tie, kie øi estas efektive necesa,--kaj tiam la vortoj nove kreataj estos nur malofte dis¼etitaj inter la multo da vortoj jam konataj kaj povos facile aliøi al la lingvo kaj riæigi øin ne perdigante øian unuformecon. Tiel, danke la unu gramatikon kaj la unu formon de la plej granda parto de l' vortoj, la lingvo internacia havos jam de l' komenco unu formon æe æiuj uzantaj øin. Nur tiuj vortoj, kiuj en la fundamenta vortaro ne estas trovataj, en la unua tempo estos malegale kreataj de malsamaj aýtoroj. Sed æar unue tiaj vortoj estos renkontataj nur dis¼etite inter la multo da vortoj jam konstantaj, kaj due la nombro de tiaj malegale sonantaj vortoj ankoraý pli malgrandiøos danke la komunan fonton, el kiu la aýtoroj prenados la novajn vortojn (la plej gravaj eýropaj lingvoj),--tial tiuj "novaj" vortoj prezentos nenion alian ol provincialismojn de la unu lingvo internacia. Tiaj provincialismoj estis en granda nombro en æia alia lingvo, kaj kun la vastiøado de la skribata literaturo ili komencis perdiøi. Tio sama estos ankaý en la lingvo internacia, sed æar la lingvo internacia pli dependas de la volo de l' homoj, ol de aliaj kondiæoj,--tiu proceso de unuformiøado iros en øi multe pli rapide. La vortoj kreitaj malfeliæe baldaý perdiøos, kaj la vortoj feliæe kreitaj restos kaj eniros en la lingvon; la vortoj egale feliæe kreitaj sed malegale sonantaj--kelkan tempon batalos inter si kiel sinonimoj, sed jam post mallonga tempo ni vidos, ke unu el tiuj formoj estas uzata pli ofte kaj de pli granda parto de verkantoj, ol æiuj aliaj formoj,--kaj baldaý la unua formo elpuþos æiujn ceterajn formojn, kiuj post kelka tempo simple mortos de neuzado. Tiel ju pli energie vastiøos kaj riæiøos la literaturo de la lingvo internacia, des pli baldaý ni havos unuforman pli malpli plenan vortaron. Tiuj, kiuj volas labori super la lingvo internacia, skribi verkojn en tiu lingvo etc.--povas nun diri kuraøe, ke ili havas en la manoj _plenan vortaron,_ æar povante æian ankoraý ne kreitan vorton krei laý ilia plaæo, anstataý atendi, øis _mi_ øin kreos, ili povas nun esprimi en la lingvo internacia _æion,_ kion ili volas. Tio æi estus ne ebla en la okazo, se mi volus mem eldoni plenajn vortarojn: æar kiom ajn mi laborus, æiam danke la senfineco de la homa vortaro restus ankoraý multego da vortoj ne kreitaj, kaj tiuj, kiuj devus ilin uzi, ne scius kion fari, æar krei ilin mem estus ne permesita. Sed nun restas unu þajne tre grava demando: se mi skribas al iu en la lingvo internacia kaj mi devis kelkajn vortojn krei mem, sed mi volas havi la certon, ke la adresito _tute bone, vere kaj klare_ komprenos la vortojn, kiujn mi kreis,--kion mi tiam devas fari? La respondo estas tre simpla: fari tion saman, kio estas farata æe la uzado de æia alia lingvo, se ia por ni necesa vorto en tiu lingvo aý tute ankoraý ne ekzistas, aý ne estas ankoraý de æiuj egale uzata aý konata,--t.e. _apud la vorto nove kreita meti en kuneteniloj ( . . . ) la tradukon de tiu vorto en ia alia lingvo, en kiu tiu vorto jam ekzistas._ Kiun lingvon vi uzos por tiu celo, estas por la afero tute egala, se vi nur pensas, ke tiu lingvo estas komprenebla por via adresito, aý ke li havas sub la mano aý facile povas havi vortaron de tiu lingvo. Sed estus dezirate, ke æiuj amikoj de la lingvo internacia uzu en tiaj okazoj _unu_ lingvon, kaj por tio mi proponas la lingvon francan, æar tiu æi lingvo en nia tempo en multaj sferoj ankoraý havas la rolon de lingvo internacia. _Sed tute ne estas postulata, ke vi aý via adresito sciu la lingvon francan,_ æar la vorto devas esti elskribata el la franca vortaro sen ia þanøo, en tiu formo, en kiu øi estas trovata en la vortaro; estas nur necese, ke la skribanto kaj la ricevanto havu sub la mano francan vortaron (se ili ne pli volas uzi alian lingvon). Multaj kredeble estos malkontentaj, ke mi ne volas eldoni persone plenan aýtoritatan vortaron, kiun æiuj devus obei. La amaso amas, ke oni donu al øi leøojn, ke oni donu al øi ne bonan, sed jam tute pretan,--kaj la vojon, kiun mi proponas, multaj nomos tro malrapida. Se mi ne eldonas mem vortarojn pli plenajn, sed lasas ilian kreadon al la publiko, mi øin faras ne pro maldiligento: sufiæe plena vortaro jam estas preta æe mi, kaj mi povus eldoni øin eæ tuj, kaj se øi eæ ne estus preta, la leganto komprenos, ke øi estas tute ne malfacila por mi krei æiutage certan nombron da vortoj kaj eldonadi paþo post paþo vortarojn æiam pli plenajn. Por mi _persone_ estus kompreneble multe pli oportuna teni la sorton de l' lingvo internacia en miaj manoj. Tial, mi esperas, la leganto komprenos, ke kreinte la fundamenton de l' lingvo, mi nun deprenas de mi tutan aýtoritaton nur tial, ke mi profunde kredas, ke tion postulas la interesoj de l' afero. La tempo, mi esperas, montros, ke mi ne eraris. Sed se la estonteco eæ montros, ke mi eraris kaj ke plena vortaro devas esti kreata de _unu_ persono, la leganto ne forgesu ke mi ja povas øin fari ankaý poste! Sed mi faros øin nur tiam, se la tempo montros, ke øi estas efektive _necesa._ Nun mi laborados, mi skribados verkojn, mi kreados vortojn,--sed æion kiel privata amiko de l' lingvo internacia, kaj æiu alia povas øin fari kun la egala kompetenteco. 5) Je la demando, kiam mi eldonos vortarojn returnitajn (nacia-internaciajn), kiam mi eldonos mian broþuron en æiuj aliaj lingvoj, æu mi eldonos lernolibrojn sistemajn kaj vastajn, librojn, gazetojn etc.--mi jam nun ne bezonas respondi; æar, konante nun la lingvon internacian ne malpli ol mi mem, kaj estante nun egala morala kaj materiala mastro de la lingvo kiel mi mem,--æiu povas nun mem eldoni æiajn necesajn verkojn, ne atendante øis _mi_ øin faros. Mi faros, kion mi povos, kaj æiu alia amiko de l' lingvo faru ankaý, kion li povas; mi mem ne povas eldoni eæ la centan parton de tio, kio estas bezonata. 6) Multaj petas, ke mi komencu eldonadi la adresarojn de la "promesintoj", por ke la amikoj de l' lingvo internacia sciu unu pri alia kaj povu korespondi inter si. Tiujn adresarojn mi kredeble efektive komencos eldonadi, sed nur tiam, kiam mi vidos, ke la homoj efektive komprenis la gravecon de l' promesoj kaj prenas la aferon sufiæe serioze. Sed nun estas bedaýrinde ankoraý multaj, kiuj, vive laborante por la afero kaj tute bone korespondante en la lingvo internacia, ne sendis ankoraý ilian "promeson"! 7) Multaj min demandas, per kio ili povas esti utilaj al la afero de l' lingvo internacia, kiel ili devas labori kaj kiel oni povas la plej certe progresigi la aferon. Mia respondo nun devas esti: æiu laboru tiel, kiel li trovos la plej bona, æar la sorto de l' afero estas nun egale en la manoj de ni æiuj. Celon ni æiuj havas unu kaj klaran: ke la nombro de l' amikoj de l' lingvo internacia, la nombro de l' personoj uzantaj tiun lingvon kaj laborantaj por øi--konstante kresku, kaj ke la lingvo mem æiam pli riæiøu. Por tio ni ne bezonas kondukanton: æia persono, æia rondeto, æia societo laboru laý sia bontrovo, en sia sfero kaj laý siaj fortoj,--kaj malgraý la dis¼eteco de l' laboro (se øi nur estos æie sufiæe energia) post la plej mallonga tempo ni vidos, ke nia komuna celo estas alvenita, ke la lingvo internacia fortiøis kaj estas uzata de la tuta mondo. Tie æi mi nur uzos la bonan okazon kaj esprimos per kelkaj vortoj mian _personan_ penson pri tio, kiel ni devas faradi: _a_) Antaý æio (kaj tio æi estas la plej grava) ni devas labori diligente kaj ne malvarmiøante por la afero kaj tute ne zorgante tion, kion diras aý faras aliaj. Estas multaj, kiuj komprenante bone la utilecon de l' afero, alfalis al øi en la komenco tre varmege, certe kredante, ke post kelkaj monatoj la tuta mondo jam estos plena de la lingvo internacia; sed kiam post kelka tempo ili vidis, ke la mondo estas ankoraý trankvila, ke la plej granda parto de l' mondo eæ ankoraý ne scias pri la afero, ke la gazetoj ne alportas æiutage sensaciajn nova¼ojn pri la irado de l' afero,--ili tute malvarmiøis por la afero. De la efemera laboro de _tiaj_ amikoj la afero ne sole nenion gajnas, sed kontraýe, øi nur perdas. Sed _efektivaj_ amikoj de l' afero ne rigardas, æu la afero jam faris multon da bruo kaj æu øi estas jam sufiæe "en modo"; profunde kredante, ke la afero estas utila kaj havas estontecon, ili laboras senbrue, sed diligente kaj konstante, æiu en sia urbo, en sia lando kaj laý siaj fortoj,--kaj danke la laboron de _tiuj æi_ amikoj mi esperas, ke l' afero baldaý kaj sen bruo vastiøos en la tuta mondo. _b_) Oni devas energie kolekti "promesojn", ne timante la altecon de la nombro. Mi ripete turnas la okulojn de l' amikoj sur tiun æi punkton, þajne fantazian, sed efektive tre gravan. Æiu el la promesoj aparte havas signifon tre malgrandan, kaj tial multaj ne volas kolekti, dirante, ke promesojn oni devas sendi en granda nombro aý tute ilin ne sendi. Mi ripetas, ke tia parolado estas tute malprava. Ne estimante apartajn unuojn, ni neniam venos al grandaj nombroj. Æiu promeso aparte havas signifon la plej malgrandegan, sed unu post unu ilia nombro grandiøos, kaj tiam ili prezentos grandegan forton kaj decidos per unu fojo la gravan demandon de lingvo internacia. Se miaj vortoj estas ne sufiæe kredigaj, kaj vi restas skeptikaj, ne forgesu almenaý, ke _malutilon_ la promesoj en æia okazo ne portas, se ili eæ neniam venos al la esperata nombro, sed _utilon_ ili æe feliæaj rezultatoj povas alporti grandegan. _c_) Grandegan utilon alportos al la afero tiuj, kiuj riæigos la _literaturon_ de l' lingvo internacia. Nenio povas tiel bone imponi al la amaso, kiel _faktoj_ kaj konstantaj _signoj de vivo._ Oni devas senæese eldonadi æiam novajn verkojn pri la lingvo internacia, kaj la plej grava--_en_ tiu lingvo. La kampo tie æi estas granda, eldoni oni povas kaj devas multe. Antaý æio la amikoj devas eldoni la gramatikon kaj la vortaron en æiuj lingvoj de la mondo. Eldoninte la gramatikon kaj la vortaron en la lingvo de iu popolo, vi ne sole donos al tiu popolo la eblon aliøi al la homara afero, sed unutempe (danke la vortareton) vi per unu fojo donas al la tuta mondo la eblon korespondi libere kun æiu ano de tiu popolo. La eldonado de la malgranda vortareto en æia aparta lingvo postulas malmulte da laboro kaj tre malmultege da mono. Oni devas eldoni vortarojn returnitajn; æar estas jam eldonitaj vortaroj rektaj, la pretigado de vortaroj returnitaj estas laboro tre facila kaj malmulte kosta. Laý la mezuro de la progresado kaj riæiøado de l' lingvo oni devas eldonadi pli plenajn vortarojn, kaj estus bone, ke en ili la novaj vortoj, kreitaj de l' aýtoroj mem, estus donitaj kune kun ilia franca traduko. Oni devas eldoni pli vastajn lernolibrojn, laý bonaj metodoj, kun multaj ekzemploj kaj pecoj por traduki,--æar la lernolibroj, kiujn mi eldonis mem, estas tre malgrandaj, kunpremitaj kaj faritaj nur por homoj pli-malpli instruitaj. Fine, por ke la lingvo eble pli rapide fortiøu kaj riæiøu, oni devas eldoni kiel eble pli multe da verkoj en la lingvo internacia, originalaj aý tradukitaj; kaj tiuj personoj aý rondetoj, kiuj havas la eblon, devas komenci eldonadi gazetojn kaj ¼urnalojn en la lingvo internacia. El æiuj specoj de verkoj, pri kiuj mi parolis, mi _mem_ povas eldoni nur tre malgrandan parton, æar mi havas tro malmulte da tempo kaj tro malgrandajn kapitalojn. Æiu el la amikoj de l' lingvo aparte povas ankaý eldoni nur malmulte. Sed se æiu el ni faros tiun malmulton, kiun li povas, tiam la literaturo de l' lingvo internacia rapide vastiøos. Por ke æiuj povu scii pri æiu nova eldonita verko, mi petas æiun, kiu eldonos ion pri la lingvo internacia aý en tiu æi lingvo, sendi al mi unu ekzemplaron de sia verko; æar komencante de Aýgusto 1888 mi eldonados æiumonate nomarojn de æiuj verkoj pri la lingvo internacia, kiuj eliris de la komenco øis tiu tempo. Apud æiu verko estos dirita, kiu øin eldonis, kiom øi kostas kaj kie oni øin povas ricevi. Alsendinte la koston de poþta transsendo, æiu povas en æiu tempo ricevi de mi la plej novan nomaron de l' verkoj. _La eldonantojn de l' verkoj mi petas ankaý, ke en la fino de æia verko aý verketo, kiun ili eldonos, ili presu æiam la plej novan el la diritaj nomaroj._ Mi esperas, ke neniu el la eldonantoj malkonsentos plenumi mian peton, kiu estas egale grava por la eldonantoj kiel por la afero mem. _æ_) Tre grava por la progresado de l' lingvo internacia estas diligenta uzado øin en korespondado kun amikoj kaj konatoj aý eæ kun nekonatoj. Kiom ajn vi ripetados al la amaso pri la utileco kaj la oportuneco de l' lingvo, la plej granda parto de l' amaso restos surda por viaj vortoj, æar øi timos, ke vi postulas de øi ian oferon. Sed se æiuj amikoj de l' lingvo internacia anstataý paroladi _farados,_ tiam vi baldaý vidos, ke la tuta indiferenta amaso aliøis jam al la afero, sen bruo kaj eæ mem tion ne vidinte. Ricevinte de vi leteron internacian kaj kompreninte øin, kvankam li la lingvon ne lernis, via adresito vidos _praktike_ la oportunecon de l' lingvo, kaj li komencos mem øin uzadi; se li restos indiferenta, tiam ricevinte kelkajn fojojn tiajn leterojn, li jam scios sufiæe bone la lingvon, tute øin ne lerninte. _d_) Estas kompreneble ankoraý multaj vojoj kaj vojetoj por progresigi l' aferon de l' lingvo internacia, sed mi devas ilin lasi al la bontrovo kaj plaæo de æiu aparta persono. Estus bone, se en æiuj urboj kaj urbetoj estus kreitaj rondetoj por kune labori por la afero de l' lingvo (en kelkaj urboj tiaj rondetoj jam estas kreitaj). Per pripensado kaj laborado kunligita oni æiam povas pli multe fari, ol laborante aparte. Sed unu aferon oni ne devas forgesi: oni devas esti atendemaj kaj konstantaj; ni ne devas atendi, ke aliaj nin kuraøigu per sia ekzemplo, kaj ni ne devas perdi la kuraøon kaj malvarmiøi, se ni tiun ekzemplon ne vidas,--ni devas per nia propra laboro doni ekzemplon al aliaj; kaj se en la unua tempo neniu al ni aliøos, aý se oni eæ ridos je ni, ni devas kredi, ke pli aý malpli frue la ridantoj venos al ni. Ni iru kuraøe antaýen, æar nia afero estas honesta kaj utila! -------- Tiu æi libreto estas la lasta vorto, kiun mi elparolas en rolo de aýtoro. De tiu æi tago la estonteco de l' lingvo internacia ne estas jam pli multe en miaj manoj, ol en la manoj de æia alia amiko de la sankta ideo. Ni devas nun æiuj egale labori, æiu laý siaj fortoj. Æiu el vi povas nun fari por nia afero tiom same kiom mi, kaj multaj el vi povas fari multe pli multe ol mi, æar mi estas sen kapitaloj, kaj el mia tempo, okupita de laboro por æiutaga pano, mi povas oferi al la amata afero nur tre malgrandan parton. Mi faris por la afero æion, kion mi povis, kaj se æiu efektiva amiko de l' lingvo internacia alportos al øi eæ la centan parton de l' moralaj kaj materialaj oferoj, kiujn mi al øi alportis tra dekdu jaroj øis hodiaý, tiam la afero iros bonege kaj venos al la celo post la plej mallonga tempo. Ni laboru kaj esperu! --- Provided by LoyalBooks.com ---