Een en ander over het dorpsleven in Transvaal De Aarde en haar Volken, 1917   By: Uitlander

Door Uitlander.

Een gedeelte van de Boeren, die in 1836 en volgende jaren wegtrokken uit de Kaapkolonie, bereikte na een langen en moeilijken zwerftocht de landstreek die nu Noord Oostelijk Transvaal is. In die houtrijke, vruchtbare wereld, toen vol van allerlei soorten wild, beviel het hun zoo goed, dat zij besloten daar voorgoed te blijven, en in een der mooiste valleien legden zij hun eerste dorpje uit, naar een Hollander, die, vanuit wat nu Lourenço Marques is, met hen handel zou drijven, Ohrigstad gedoopt.

Wat de Voortrekkers gedreven heeft juist die bepaalde kloof te kiezen is thans niet meer bekend, maar gelukkig was de keuze niet. Nu nog, 75 jaar later, is het daar vol van slangen en luipaarden; hoe moet dat derhalve toen wel geweest zijn? En alles, wat niet door menschenhand opengekapt is, is bedekt met houtgewas zoo dicht, dat stroopende kafferbenden daarin niet te vervolgen waren. En bij de wilde dieren die het vee wegstalen en de kaffers die 's nachts het dorp in brand staken, kwam nog een derde en misschien nog ergere plaag: een kwaadaardige malaria. Twee jaren lang hield men vol; toen werd besloten alles op te breken en op een meer geschikte plek opnieuw te beginnen. Een vijftig kilometer ten Zuiden van Ohrigstad werd een nieuw dorp uitgelegd, ter herinnering aan de doorgestane ellende "Lijdenburg" genoemd. De personen die deze plek hebben uitgezocht, hebben eer van hun werk. "Lijdenburg" is een der mooist gelegene en fraaiste dorpen in Transvaal. Het ligt in een uitgestrekte vlakte, eigenlijk een lang, breed dal. Naar het Zuiden glooit het dal op naar het Hooge Veld, het plateau 5 6000 voet boven de zee, dat het centrum van de Transvaal uitmaakt; naar het Noorden loopt het dal af naar het Lage of Boschveld, dat deel van Transvaal 't welk slechts gedurende enkele maanden van het jaar voor blanken bewoonbaar is.

Lijdenburg ligt 4800 voet boven de zee; op zoo'n hoogte komt malaria bijna niet meer voor. In den zomer kan het er overdag drukkend warm zijn, maar de ijlheid van de lucht, afhankelijk van de hoogte, maakt dat alle warmte reeds in den voornacht weer wegstraalt, en zoodoende zijn, ook in het heetst van den zomer, de nachten koel en frisch. De meeste winterdagen hier doen mij telkens weer terugdenken aan den herfst in Holland, maar in de winternachten kan het geweldig rijpen, en als een Zuidenwind de lucht van het Hooge Veld over het dorp blaast, is zelfs overdag een dikke winterjas nauwelijks voldoende.

De "oumense" hebben bij het uitleggen van hun dorp de methode gevolgd, die zij in de Kaapkolonie hadden leeren toepassen. Waar het midden van het dorp moet komen, wordt een kerkplein afgebakend, vierkant, of langwerpig vierkant met zijden van een paar honderd meter. Dit kerkplein vormt meteen het eerste "blok" van het dorp. Al het voor het dorp bestemde terrein wordt nu ingedeeld in "blokken", die gelijk en gelijkvormig zijn met het kerkplein blok. Lagen de blokken vlak tegen elkaar, dan zou het terrein dus ingedeeld zijn als een dambord; het eenige verschil is dat in het dorp de naden tusschen de blokken van het dambord zijn uitgedijd tot straten, een meter of vijftien breed, en soms breeder. Een van de blokken, niet te ver van het centrum, wordt aangewezen als marktplein; de overige worden "opengesneden" in "erven", acht tot twaalf in een blok. Het eind van de zaak is dus, dat in een Z. Afrikaansch dorp of stad (want alle worden op dezelfde manier uitgelegd) alle straten elkaar rechthoekig snijden, en alle huizen bijeen gegroepeerd zijn in blokken van precies dezelfde grootte. In het midden van Lijdenburg zijn de straten thans verhard; aan de buitenkanten van het dorp, waar weinig of geen verkeer is, zijn de straten nog niet meer dan strepen veld.