Hendrik Conscience zijn persoon en zijn werk   By: Eugène de Bock (1889-)

Onder leiding van L. Simons.

Uitgegeven door: De Maatschappij voor Goede en Goedkoope Lectuur. Amsterdam

Eug. de Bock.

Hendrik Conscience

zijn persoon en zijn werk

Met 8 afbeeldingen

EERSTE DEEL

I.

Antwerpen was, binnen de oude muren, een vervallen schoone. Meer dan een eeuw was de Schelde gesloten, het gras groeide tusschen de steenen naast de donkere ruien, wanneer na den slag van Fleurus de stroom weer geopend werd en, eenige jaren later, de Keizer zijn schepen kwam laten bouwen in de oude hansastad.

De geplunderde Michielskerk, tegen de haven, en het zoogenaamde Prinsenhof, dat vroeger jaren had gestraald van weelde, kregen binnen hun muren de vreemde galeiboeven, die Napoleon had doen komen om zijn vloot te bouwen onder het oog van de Engelschen. Het gebeurde soms dat een van de gevangenen ontsnapte; hij werd dan opgejaagd door de Antwerpsche bevolking en aan zijn bewakers overgeleverd.

Er kwam meer nering in de enge straten. De kleine koophandel die was blijven woekeren op den roemrijken bodem, had voor belangrijker ondernemingen plaats gemaakt. Er werd weer gelost en geladen. Boven de muren die rond de abdij het werk omsloten, klonk gedurig gehamer en na den arbeid zochten de beambten en "contre maîtres" hun tehuis onder de vreemde menschen.

Eenigen hadden een Vlaamsche vrouw genomen. De twee en twintigjarige Cornelia Ballieu huwde in Februari 1809 met Pierre Francois Conscience, uit Besançon, die elf jaar ouder was. De jonge vrouw kende geen woord Fransch. Met teekens en de weinige woorden "Antwerpsch" die Pierre François geleerd had, konden ze elkaar verstaan. Zij kregen na tien maanden hun eersten zoon, Pierre, die echter slechts drie jaar oud werd. Hij stierf den 8en November 1812. Den 3den December werd hun een tweede zoon geboren, Henri, die, even ziekelijk, geen zeven jaar scheen te zullen worden. Den 14den December 1820 stierf de moeder zelf, na eerst zoo gelukkig te zijn geweest Henri met sterker lichaam den door den dokter gestelden termijn te zien overleven.

Nog een jongen, Jean Balthazar, kwam ondertusschen het gezin vermeerderen. Omtrent denzelfden tijd, in 1815, bij Napoleons ondergang, verloor Pierre Conscience zijn ambt van onderhavenmeester of toezichter op de timmerwerf. Moeder opende een kruidenierswinkel, vader kocht en verkocht afbraak van oude schepen, en zorgde voor oude boeken waarvan het papier in den winkel werd gebruikt.

Hij leerde zijn oudsten zoon, in zijn vrije uren, het A B C. En de letters niet alleen: "Mijn goede vader kende mijn hart; hij wist wat er te veel en wat er te weinig in was" zou de jongen later getuigen. Zij kwamen met elkaar best overeen. De kleine kon moeilijk loopen; hij moest zich voortslepen op een kruk. Later zat hij zonder beweging op zijn stoeltje, achter het venster in de Pompstraat. Op de vensterbank trippelde een tamme kraai.

Het Vlaamsch kon hij zeker van zijn vader niet leeren en moeder was ongeletterd. Maar op zolder, onder de groote boeken, lagen werken die hem aantrokken om de plaatjes: gezichten uit verre landen en voorstellingen van veldslagen en steden. Daar zat hij dan den heelen dag bij, als vader weg was, en als hij zoo ziek werd dat hij er alleen niet meer geraakte, moest zijn moeder hem er naar toe dragen. Hij leerde er den tekst een beetje ontcijferen en schiep zich een verbeeldingswereld met de gegraveerde planten en huizen. Daar lag onder andere de "Gedenkwaerdige Zee en Lantreize" van Johan Nieuhof, gedrukt te Amsterdam in 1682.